Ductus*

Улстөрийн хүсэл зориг хийгээд суу заль
Улстөр судлаачид хөгжиж буй манайх шиг орны хувьд улстөрийн манлайлал нь намын суурьтай төрийн тогтолцоо, сонгогчдын боловсрол төлөвшил, төрийн тогтолцоо, улс орны эдийн засгийн байдлыг хэмжигдхүүн болгон сонгож эдгээр нь хэр зэрэг инститүүцлэгдсэн эсэхээс хамаарч байна гэж үздэг. Монголыг ч ялгаагүй.
Ховдын баруун хязгаарын малчин Цахиагийн хүү төрийн бүхий л өндөр албан тушаалыг ардчилсан хувьсгалыг хийснийхээ шагналд ард түмнээсээ хүртсэн. Одоо Яармагийн дэнжийн бөх Баттулга төрийн тэргүүнд залрав. Яагаад харьцуулшгүй эрдэм номтой Түдэвийг биш, уул уурхайн яамны хурган дарга өөрийг нь тэжээж тэтгэсэн намаа нулимагч П. Очирбатыг сонгосон юм бол? Энэ бүхэн ард нийтийн нийгмийн ой санамж буюу өөртэй нь ижилсэх чанарыг удирдагчаасаа хайдагтай холбоотой. Нөгөө талдаа энгийн иргэдийн хувьд сонгуулийн жүжиг, шүүхийн шийдвэр, алдаатай гэрээ хэлцэл өөрчлөлтийг өдөөгч хүчин зүйл болдоггүй нь үнэн. Манлайлагчид нийгмийн өөрчлөлтийг дэглэн тавьж, нийгмийн бүхий л түвшинд нөлөөлж чаддагт өөрчлөлтийн мөн чанар оршино. Гэлээ гээд бид “аугаа удирдагч”-ийг хайсаар. З. Энхболдын хэлсэнчлэн түүхэн өөрчлөлтийг “ хэн нэгэн Тэмүүжин Чингис гарч ирээд хийчихдэг эд биш” билээ.
Суу заль буюу харизм
Бидний сонгож ирсэн ерөнхийлөгчдийн манлайлагчийн хувьд нь “дүрдээ нийцсэн” болон “аргатай” гэж ангилж болно. Дүрдээ нийцсэн хэсэгт байгааг байгаагаар нь байлгах буюу ард түмний эв нэгдлийг хангагч дүрдээ сайтар тоглон гэнэ гэнэ гарч ирж, ухаантай үгээр ард түмнээ тайвшруулах үүрэг бүхий этгээд юм. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн бол ард түмнээ хэрхэн хайрлаж хамгаалж буйгаа тогтмол нотлон харуулна гэсэн үг. “Аргатай” удирдагчид нийтлэг зорилгын төлөө ард иргэдээ урагш түлхэх үүрэгтэй байдаг.
Төрийн онолыг үндэслэгч Макс Вебер манлайлалгч хүлээн зөвшөөрөгдөхөд уламжлал, суу заль, хууль ёсны-рациональ гурван загвар байна гэж тодорхойлжээ. Уламжлал гэдэгт тухайн хүний өмнө туулсан замнал нь өнөө цагийн хууль зүй, төрт ёсонд хэрхэн нийцэж буйгаар нь хэмждэг (2000-д онд нийгэмд тархсан мөнгөтэй хүн мөнгө яаж зарахыг мэддэг тул УИХ-д гарвал биднийг сайхан амьдруулна гэх гэнэн сэтгэлгээ), суу заль гэдэг нь тухайн хүний зан араншин, хувь чадвараас хамаардаг (Чингис хаан аугаа, Монголд чанга гар хэрэгтэй гэх 2010-д оноос тархаж буй гансрал), хууль ёсны рациональ загвар ёсоор өгөгдсөн нөхцөлд тохирох аргыг сонгон зорилгодоо хүрэхийг (2005 оны үеэс өргөн тархсан чадаж байгаа юманд арга байхгүй гэх зорилго нь аргаа зөвтгөх үзэл) хэлдэг аж.
Дээрх тодорхойлолтоос харахад манлайлагчийн суу заль гэдэг нь аливаа үнэт зүйлийн хэм хэмжүүрээс ангид эд бололтой. Өөрөөр хэлбэл, нийгэм, харилцааны хэм хэмжүүрээс гэхээсээ илүү тухайн үед давамгайлах сэтгэлзүйн чиг хандлагаас ихээхэн хамаарах аж. Үүний дараа удирдагч хувь хүний онцгой чадварыг хүлээн зөвшөөрөхөд ард нийт бэлэн эсэхээс, хэлсэн ярьсандаа байж чадаж байгаагаагаар нь нийгэм, харилцааны хэм хэмжүүр нь тодорхойлогдоно. Чингис хааны суу заль нь хоорондоо өдөр шөнө, өглөө оройгүй алалцаж байсан олон овог аймгуудыг нэгтгэн энх тайван тогтоож чадсанаар илэрсэн учраас л тэр олон ханлиг, ванлигууд, багын анд Жамух нь хүртэл хүлээн зөвшөөрсөн юм.
Шавь бэлэн болоход багш өөрөө ирнэ. Будда
Бид юу хүсч байна вэ? Монгол хүний хүсэл нь юу вэ? Эдийн засаг 17% өсч “гайхамшиг” болж байсан үед МАН дундаж залуу хүний хүслийг тодорхойлохоор ажиллаад түүхэндээ анх удаа Бат хоёрыг гаргаж тавьсан юм. Гэвч тэнд 7 буудлын Должин гуай, Өмнөговь аймгийн Баян-Овоо сумын малчин Доржийн хүсэл зориг байгаагүй. Энэ нь агаарт (цэвэр агаартай хамаагүй) хөвөх төрөөс баталгаажуулсан нийтийн орон сууцанд уясан хөгжлийн бодлого байв. Монгол хүний мөрөөдлийн оргил нь 25 жилийн моргэйжийн зээлэнд барьцаалагдсан амьдрал гэж номлосон энэ бодлого өнөөдөр дампууран нэг талдаа хүн амын тал хувь нь утаандаа хордож үхэхдээ тулж, нөгөө талд нь товаарлаг чанар муутай малын тоо толгой өссөр 60 саяд хүрэв. Аливаа зүйлийн зохист хэмжээ алдагдахаараа сүйрэл дагуулдаг нь байгалийн хууль.
Жирийн дундаж монгол хүн төр засагтаа сэтгэл дундуур, удирдагчдын рейтинг унасаар популист амлалт өгснийх нь дараа жаахан өсөөд тэгээд уруудаж гарна. Од болж гарч ирээд ад болж улстөрөөс зайлах нь бий. Урт хугацаанд улстөрд байхыг хүсвэл од ч болохгүй, ад ч болохгүй идэхэд нь идэж, уухад нь уучихаад хамгийн хорчин улстөрийн бүлэглэлийг даган урваж шарваад явахад лав энэ насандаа ажилтай, хоолтой аж.
Эртний Хятадын гүн ухаантан Күнз дундаж түвшнээс дээш гарсан хүнтэй дээд түвшний тухай хэлэлцэж болно гэж сургасан байдаг. Тэгэхээр ард иргэдийн гуравны нэг нь албан ёсоор ядуу, зорьж буй нийгмийнх нь үнэт зүйлс нь хулгай, дээрмээр бүтсэн, амь тавих дөхөж буй дундаж анги нь зээлийн хүүнд дөнгөлүүлсэн, болох болохгүйн хязгаарыг заах ёстой дээд үе нь өнөөгийн нийгмийн үнэт зүйлээс тэс өөр нам төвтэй коммунист хүмүүжилтэй байгаа Монголын нийгэмд энэ бүх хүсэл зоригийг нэгтгэн илэрхийлэгч манлайлагч ард түмэн юу хүсч буйгаа ойлгосон тэр цагт төрөн гарна. Тэрнээс наана Баабар гуайн бичсэнчлэн ард түмэн гэх улстөрийн утгыг агуулах олонхын дэмжлэгийг авсан хүмүүс ээлжлэн дарга хийсээр байх болно.

*Ductus (lat.) Манлайлал

Гурван үгтэй онигоо: НҮҮДЭЛЧИД ХОТ БАЙГУУЛАВ

Хот бол хамтын нөөц. Уг нөөцийг удирдахдаа нийгэм-орон зай-түр холбоосыг асар том СҮЛЖЭЭ гэж харж хийдэг байна.

ХОТЫН ӨНГӨ ТӨРХ
Бүх хот өөрийн өнгө төрхтэй, дээр нь гол гол ландмарк буюу танил болсон байгууламжтай. Онол ёсоор бол хотын өнгө төрх гэж яг юуг хэлээд байна гэхээр газарзүйн хувьд тухайн хот, хүрээлэн буй орчныг нь төлөөлж, энэ хоёрыг хооронд нь эсрэгцүүлсэн тийм төсөөллийг хэлдэг гэнэ дээ. Хуучин Сүхийн хөшөө, төв талбай (2020 онд дахиад Чингис болж магадгүй тул яршиг Төв талбай гээд нэрлэчихъе) Зайсан толгойн хөшөө Богд уул байлаа л даа. Одоо бол Чойжин ламын музей Блю Скай хоёр болжээ.

Жич: Blue Sky гадаадууд V-jay Building гэдэг. Талбай дээрээс харахаар нээрээ яг тийм харагддаг юм билээ. Монголчууд болохоор Сэлмэн байшин. Далай үзээгүй эх газрын иргэдэд архитекторын санаа ингэж бууж байна даа. Кккк

Харууц сайтай, УБ аль ч цэгээс сайхан харагддаг байсан уулаа яр шиг байшингаар дүүргээд авлаа. Гэр хэлбэрээр хотоо төлөвлөн хотын төвийг дүүргээс зааглаж байсан хэсгүүдээ барилгажуулаад хаялаа. Уг нь энэ хэсгүүд салхины коридор, газар хөдлөхөд амь гарсангууд нь цуглах орчин, ногоон байгууламж, машины зогсоол гм юм барих стратегийн зорилготойгоор хадгалсан газар байв.
Жич: Саяхан УБ бүх сургуулиуд гамшгаас хамгаалах төлөвлөгөөтэй болж гэнэ. Сайхан хэрэг. Цуглах цэг болох спорт талбайдаа өндөр байшин чихсэн тэр сургуулиудын гамшгийн төлөвлөгөө нь яг яана гэсэн байдаг бол? Кккк

ХОТ бол СОЁЛ
Тухайн үндэстний соёлын илрэл хотдоо байна. Европын эртний хотууд гадаад халдлагаас хамгаалагдахын тулд өндөр хэрмээр хүрээлэгдсэн байдаг. Италийн Умбрияд Орвието гээд цул чулуун уулан дээр байгуулагдсан Этраскан үеийн хот байх. Тэр хот хаалгаа хаахад дотроо усан хангамжтай. Хүнсэндээ тагтаа хэрэглээд хэдэн ямаагаа сааж уугаад амьдраад л байхаар юм билээ. Хотын талбай төв талбайд нь худаг сүм хоёр нь байна. Нарийхан, чулуун замтай гудам үүссэн гол үндэслэл нь худгаас усаа авах.

Хөвсгөл аймгийн төвд очиж үзсэн бол хот хэрхэн үүсч бий болдгийг, соёл нь хэрхэн тогтдогийг, түүнийг яаж удирддагийг харах боломжтой. Худаг, халуун усны байршил бүгд босоо чиглэлийн замын дагуу байна. Хуучин хороонууд нь дан гудамжтай бол сүүлийн үед хоёр эгнээг нийлүүлсэн блокийн системд шилжсэн төлөвлөлт хийжээ. Дэд бүтэц тавихад зардал хамгийн сайн хэмнэх оновчтой суурь нөхцөл. Халуун ус, худагтай ойролцоо хэсэгт дэлгүүр, банкны салбар нээгдэж бизнесийн төвүүд болж төрхжиж эхэлсэн байна. Энэ хот ирээдүйдээ барууны хот байгуулалтын загвар буюу хотын бизнес төв, суурьшлын бүс гэсэн тод ялгаатайгаар хөгжинө. Энэ өнгө төрхөө ч олж.

Жич: Хөвсгөлд өдий хүртэл хадгалагдаж буй нэг соёл нь албан газар, айл бүр гутлын гөвүүр үүдэндээ тавьдаг хэвээрээ.

Улаанбаатар хотын соёл том машинтай хотын өнгө төрхтэй. Энэ хотод хүүхэд, хөгшид амьдрах боломжгүй. Худлаа гэвэл гадаа гараад алх. Чөлөөтэй тайван алхах газар байхгүй. Явган хүний замын өргөнийг нэг талаас нь жижиг худалдаачид, нөгөө талаас нь том жип, автобус шахдаг тул хоёроос илүү хүн хамт зэрэгцэж алхах боломжгүй. Гэсэр уулзвараас Зоос гоёлын уулзвар хүртэлх замын голын ногоон байгууламж үлдэж. Бусдыг нь бүгдийг хяргаад замаа өргөтгөчихсөн. Бөглөрөөг шийдэж байгаа царай нь.

Бөглөрөө
Машин бол тансаг хэрэглээ. Онол номлолоороо ч тэр, бодит эдийн засагт ч тэр. Хүйтэн бүсийн ийм хотод дулаан гараашгүй бол амбан явахгүй. Дулаан гарааш нь нэг өрөө байрны өртөгтэй. Бензин гаднаас, сэлбэг гаднаас, байгаа машинууд нь дэлхийн хогны цуглуулга. Нийтийн тээврээ хөгжүүлэхгүйгээр түгжрэлээ шийдэх боломжгүй.

Нийтийн тээврээр зорчигчийн 5 хүний 3 нь оюутан, хүүхэд, хөнгөлөлттэй зорчигч байгаа нөхцөлд энэ салбар амиа зогоох төдий. Хэрэв би хотын дарга байсансан бол зүүн эргэхгүй гэж ёмбоорч байхаар хот нэвт явдаг чиглэлээ тролейбусанд өгөөд салбарлахыг нь автобус компаниудад өгнө. Тухайн үед өндөр үнээр тавьсан энэ дэд бүтцийг тултал нь ашиглахгүй, метро барина ч гэх шиг ёоёотож өгөх юм

Жич: УИХ-ын өмнөх фонтаны дайн чинь манай хотод газрын дайн гадаргуугаас нуувч руу шилжсэнийг нотлов.

ХОТЫН ЗАСАГЛАЛ
Ер нь бол Сүхбаатар дүүргийг л УБ хот гээд бусад дүүрэгт нь дагуул хотын статус өгчих хэрэгтэй. Тэгвэл УБ хот гэдэг данхар том улс доторх улс устаж, дүүрэг нэг аймгийн түвшинд, хороо сумын түвшинд очно. Хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт хийхэд гардаг хэл ам, хэрүүл тэмцэл, дивтаатуудын байгаа жаахнаа чангаадаг нь багасна. Сонгуулийн тойрог яг л хүн амын тоогоо дагадаг биз дээ. УБ хотоо уламжлал ёсоор Төв аймгийнхан, СХД-ээ баруун бүсийнхэн, БЗД зүүн бүсийнхэн гээд өнөө олон жил ярьж буй бүсчилсэн хөгжил чинь жинхэнэ утгаараа гараад ирнэ ш дээ. Монголд хамгийн хүчирхэг нутгийн зөвлөлүүд дүүргээ ч аймаг орон нутгаа ч хөгжүүлээд явна биз. Эзлэгдсэн хотынхон СБ дүүрэгтэйгээ л үзэж тар.

Жич: Оюутны хотхоныг хотоос гаргах тухай

Нөхөд өө! Бид ирээдүйд суурин газар ажиллах иргэншсэн мэргэжилтнийг бэлдэж буй. Хэрэв залуу хүн хотод орж ирээд иргэншиж чадахгүй буцах аваас энэ олон дээд сургуулиар яадаг юм бэ. Бүгдийг нь хаа.

Эцэст нь хэлэхэд иргэншсэн хүний шинж нь ОРОЛЦОО. Хотын иргэн та хорооны, СӨХ-ны хуралд хэдэн удаа сууснаа тоолоорой. Шөнө дөлөөр хана өрөмддөг, хогоо орцондоо хаядаг гаруудтай хэрхэн тэмцсэнээ тунгаагаарай.

Тэдний араншин-פֶּסַח‎

Чөлөө

Нар ээсэн намрын шар өдөр. Хүйтэн өвөл бүх хүчээрээ, эргэлт буцалтгүй дайрахын өмнөх бяцхан чөлөө. Хөлөөр нэг хөглөрөх шар навчис, хамгийн сүүлд хагдран унадаг ногоон бут. Хар бараан хувцастай, баргар царайтай алхах хүмүүс. Салхиар туугдан ирэх “мөнгө, яанаа, банк, зээл, эмнэлэг, цалин” гм үгс. Энэ их буцалсан амьдрал дунд юунд ч юм баярлан байдгаараа инээх жаахан хүүхдүүд.

Таван настай энхрийхэн Хулан. Хөл муутай хэдий ч үеийнхнээсээ хоцрохгүй гэсэндээ байдаг чадлаараа хурдлах энэ амьтныг харах бүрдээ харгис ертөнцөд яаж шуу цаашаа амьдрах бол гэхээс санаа зовнино. Аль л хөөрхөн, гоё гэснийг бэлэглэхийг хичээж, азгүй зохиолоор эрэмдэг болсон түүнийг хатуу тавиланг чадлынхаа хэрээр зөөллөхийг хичээнэ. Зайлуул, муу эх нь хамаг л арга чарга, эмнэлэг домнологыг гүйцээж байна. Сайн санаж танихгүй нэгний хэлсэн сайн гэсэн бүхэн рүү л гүйх юм. Мөнгө бурхан болсон энэ улсад олдог хэдэн төгрөгөө луйварчдад барсаар. Охинтой нь ижилхэн оноштой хэний хүүхэд дөрвөн үе дамжсан удамтай домчоор хануулаад сайжирсан тухай намуухан дуугаар хүүрнэх танил бүсгүй. Жижигхэн хайсан дээгүүр давах гэж тонгройтож унаад чанга уйлах гэснээ үеийн хүү нь харж байгааг мэдэнгүүтээ больж, ээж рүүгээ харж инээх охин. Намайг түүн рүү инээмсэглэхэд хөл нь ороолдон хариугүй уначихмаар харагдах ч чээжин биеэрээ байдгаараа урагш тэмүүлэн ирж, хөлийг минь тэврээд нүүрээ наав.

Миний дотор хоёр хүн хэрэлдэнэ. Хэрэв би үнэнийг хэлбэл энэ бүсгүй надад хязгааргүй гомдовч өнөөгийн амьдралд нь нэмэртэй шийдвэр гаргахад нөлөөлж болно. Нөгөө талдаа бяцхан ч гэсэн асч буй найдварын зулыг нь бөхөөх үг хэлэх би хэнсэн билээ.

Охины сэвлэг нь чийгтэн, хөлөрчээ. Малгайг нь өмсүүлэхэд өмнө минь тэгш, номхон зогсож, бүрэн дүүрэн итгэсэн, гуниггүй хархан нүдээр өмнөөс минь харав.

Ээж нь явахаар бослоо. Хэдийгээр цахлан эсэргүүцэвч тэргэнд нь суулган чангаар уйлахыг үл тоон бид хөдлөв. Шар навч, хог нь хальсан хогийн сав. Тэрэг түрсэн байтугай эрүүл хүн явахад аюултай гудамж талбай, хот орон. Салахдаа хэдэн төгрөг өгөв. Үүнээс илүүг хийж чадахгүй эгчийгээ өршөөгөөрэй Хулаан!

 

Эрүүл энхийн жаргалан

Д. Нацагдоржийн алдартай шүлгийг амандаа маань мэгзэм шиг уншаад л эрүүл амьдарчих гээд амь тэмцэж яваа нэгэн эмэгтэйн түүх оршвой.

Нас явах ч лүд юмаа гээл эрэгнэг, диван хавьцаагаа эргэлдсэн шиг. Эрүүл саруул урт насалчих гээд үзэж тарж байна. Эрүүл мэндийн салбарыг болж бүтэхгүйгээр нь хангалттай шүүмжилдэг тул болж бүтэх гээд байгаа зүйлийг нь өөрийн туршлага дээрээ үндэслэн бичье.

1. Өрхийн эмнэлэг

Манай өрхийн эмнэлэг хаа байдгийг ч мэддэггүй 2000-д оныг үдэж. Өвөө эмээ нар даралтаа үзүүлдэг нэг тийм газар байдаг гэдгийг онолын хувьд мэдэх ч яг юу хийдэг, ямар үйлчилгээ үзүүлдэг, санхүүжилт нь хаанаас гм сонирхдоггүй байж.

1999 оноос эхлэн АХБ-ны санхүүжилтээр “Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил” төслийн хүрээнд хүн амд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг ойртуулах зорилгоор энэ тогтолцоог байгуулжээ.

Санхүүжилт: Төсвөөс 100%  байснаа аажмаар ЭМД-аас санхүүжүүлэх рүү шилжиж байгаа. (2008 оны үед лавтай 40:60 харьцаатай байж) Тухайн хамрах хүрээнд бүртгэлтэй оршин суугаа нэг хүнд ноогдох зардалд үндэслэн олгодог. Тэр нэг оршин суугчаа тооцохдоо баян ядуу, байшин гэр, УБ хөдөө гэх мэтээр ангилан үзэж хувьсах зардал тооцон санхүүжилт хийдэг, зардлын хэмжээг мэдээж Засгийн газар тогтооно  Хамгийн сонирхолтой нь энэхүү төвүүд нь Нөхөрлөлийн тухай хуулиар зохицуулагддаг аж.

Өрхийн эмнэлгийн давуу тал.

1. Гэрийн ойрхон, хорооны хажууд
2. Цаг авах шаардлагагүй. Үүдэнд нь өтгөс нялхастай зад оочирлож байгаал ажлын 8 цагийн хугацаанд орчихно
3. Эмчийн үзлэг, акт бичиж өгнө, бас эм бичиж өгнө. Хөнгөлөлттэй эмийн бланкыг тэтгэврийнхэн, хүүхдүүдэд л бичдэг бололтой. Ганц удаа хөнгөлөлттэйгээр эм авч үзээгүй хүн байнаа байна.
4. Эмчийн заавраар дусал, шарлага, тариа, зүрхний бичлэг хийнэ.
5. Шээс, цусны ерөнхий шинжилгээ өгчихнө. Дүүргийн эмнэлгийн лаб руу явдаг тул өдөрт тооны хязгаартай. Бас эмчийн бичгээр
6. Улс даяар явж байгаа дархлаажуулалт, умайн хүзүүний эсийн шинжилгээг авчихна.
7. Дүүргийн эмнэлэг рүү илгээнэ. Тэнд нь бол оочир дугаар, цаг авна. Тэндээсээ бүр хэцүүдвэл 1, 3, хавдар гм эмнэлэг рүү явна. Халдварт өвчний хувьд шууд тийшээ.

Тэгэхээр гол ачаалал өрхийн эмнэлэг дээр байгааз? Хотын төв болоод чиг тэр үү, манай өрхийн эмнэлэг лавтай сүүлийн 8 жилд нөөц сайтай болсон.  Хөгжиж байгаа байтугай Англи, Австралийн туршлагатайгаа харьцуулахуйц үйлчилгээ үзүүлж чадаж байгаа. Тийм болохоор надад муулах үндэслэл алгаа. Тэгж ярих юм бол тэнд чинь чи ярьж, бас гарын үсэг зурсаар эмчид үзүүлж буй хамаг цагаа авдаг гэж өмнө энд бичсэн байгаа.

Дүүргийн эмнэлэг

2-р шаталбарын энэ эмнэлэг нь хэвтэн эмчилдэг эмнэлэгтэй. Бас өдрийн амбулатор эмчилгээтэй Зайлшгүй хэвтэж эмчлүүлэх шаардлагатай хүмүүс гэхээсээ илүүтэй сувилал хэлбэрээр ашиглагдах нь элбэг.Хүүхэд, мэс заслын тасаг нь яалт ч үгүй зайлшгүйчүүд очдог байх.

Чингэлтэй дүүргийн эмнэлэгт гурван удаа үзүүлсэн.  Анх утсаар цаг авсан бөгөөд миний тухай мэдээлэл огт байдаггүйг хэлэв. Анх удаа л улсын эмнэлэг явж байна гээд үнэнээ л хэллээ. Хамаг мэдээллийг маань гялалзтал шивж оруулаад дор нь цаг өгөв. Мэс заслын эмч залуухан бүсгүй манайд энэ шинжилгээг хийдэггүй, та 1-р эмнэлэг явах уу гээд 13 гэдэгт маягт гээчийг өгсөнөөр тийшээ явсан түүхтэй. Энэ талаар дараагийн бүлэгт гарах тул тэвчээртэй цааш уншаарай.

Хоёр дахь удаад нүдэнд юм ороод ажлаасаа харайлгаж очтол цаг байхгүй гээд төлбөртэй үйлчилгээ авч болохыг үүдний бүртгэл нь эелдэг гэгч нь хэлж, нүдний эмч дээр учир байдлаа хэлж мөнгө төлж байгаад үзүүлсэн

Гурав дах нь саяхан зүрхний эмч явлаа. Өнгөрсөн хавар гэнэт эрүүл мэндээ анхаарч жимэнд явав. Нэг юманд донтохоороо тултал донтдог зантай хүн чинь ачааллаа хэтрүүлсэн юм байлгүй зүрхээр хатгуулж өвдөв. Тэр үедээ зүрхний бичлэг хийлгэхэд зүгээр байсан тул тэгсгээд орхисон саяхнаас бүр их хатгуулан өвдлөө дөө. Өмнөх Баасанд нь  утасдаад бараагүй тул өөрийн биеэр очиж үүдэнд нь оочирлон 78 хүний дараа 32 минут хүлээсний эцэст очиж маргаашийн 14.30-д цаг авлаа.

Маргааш нь очлоо. Яг л австрали шиг бүртгэлийн системд нь лавтай дотроо холбогдсон болтой юм. Өрх дээрээ хийлгэсэн зүрхний бичлэгээ өмнө хийлгэж байсан бүх бичлэгтэйгээ хамт үзүүллээ (Дөхх. миний өвчний түүх гэж хоёр дэвтэр, бас 2 СД байдаг юм КККК). Тэгсэн хэлж байнаа та зүрхний эхо хийлгэ гэж. Өөрөө ухаж мэдсэн зөвхөн 3-р эмнэлэгт хийдэг прононин энзимны шинжилгээг хэлтэл “Өө тэрийг тань шиг ийм хүнд үзэхгүй, тэр чинь үнэтэй” гэв. Тэгээд 13-р маягт авах хүсэлтэйгээ хэлтэл та манай дүүргийн зөвлөх эмч байсан багшид үзүүл. Хувийн эмнэлэгтэй энд гээд уриалгахан нь аргагүй заагаад явууллаа даа. Найзын эгч алдартай зүрхний эмч байдаг, ЭХО нь ажиллахгүй байгаа юм байна. Өөр нэг эмч зааж өглөө. Тэр нь хол юм. Хамгийн хачирхалтай нь зүрхний ЭХО гээчийг хийх төлбөртэй үйлчилгээ нь дүүргийн эмнэлгийн даргын баталсан тамгатай бичгэн дээр байсан төдийгүй үүдэндээ ил тод наасан байв. Тэгэхээр тус эмнэлэгт зүрхний ЭХО байх магадлалтай төдийгүй тухайн эмч ядаж энэ тухай надад хэлээгүйд нь гайхсангүй.Учир нь таньдаг хүнээ зааж өгдөг тэр нь тухайн эмчид төлбөрийн 15%-р орлого болж очдог тухай сонсож байсан болохоор Эвдэрсэн байсан юм болов уу даа гэж эерүүлэн бодоод зааж өгсөн эмч рүү нь очив.

“Багадаа хоолой их өвдөж байснаас зүрхэнд нөлөөлсөн. Гэхдээ энэ бол зүрх, судасны өвчинтэй харьцуулахад айхтар зүйл биш” гэв. Би хэллээ, яахав бид өндөр уулын бүсд амьдардаг, тэгээд чиг хоолой нь өвдөөгүй монгол хүн байдаггүй байхөө. Сайн тал нь хавдар тусаж чадарснаас зүрхээр явчихвал амархан юм даа.. Эмч инээж байна, тань шиг ингэж өөдрөгөөр боддог хүн олон бол би ажилгүй болноо. Манайхан чинь заавал нэг өвчин олох гээд чичрээд дайрчихдаг юмаа л гэж байна. Кккк

3: Улсын том эмнэлэг

Хоёр гурван жилийн өмнө болох юм уу даа, 1-р эмнэлэг гээчид очлоо. Гол шалтгаан нь өтгөн хатсан, цустай гарсан. Манайхан хоол боловсруулах замын хавдраар өвчлөх магадлал өндөр тул Сонгдод 4 жилд нэг үзүүлдэг юм. Өвчний шинж тэмдэг нь Баримт бичгээ өгтөл гялс тэр дор нь цаг өгчихлөө. Оочир дугааргүй хурдан л шийдэв. Барууны эмнэлэг шиг зүг чиг заасан тэмдэг тэмдэглэгээ өнгөний ялгарал сайтай, бас дотор нь кофе шоптой гм. Проктологийн эмчийн үүдэнд нь очтол яг миний цагтай ижил цагтай 3-4 ч хүн байх юм. Давхардуулж олгодог юм байх даа гэж гайхав.За тэгээд ороод л учир явдлаа ярилаа. Цаад орон дээрээ өвдөглөөд тонгойж бай гэв. Ккк Хаалт итар байхгүй. Цагаан мах нь эргээд бүр эвхэрчихсэн нэг эрэгтэй хүн хүнээр түшүүлсээр орж ирэв. Тэгсэн өнөө эмч залуу хуруундаа бээлий углаж байгаад нэг шургуулж үзээд л боллоо гэв. Гэрэлтэй зонд шургуулж харах юм бодсон чинь их санасан газар хоосон хоцровоо. Эм бичиж өгөөд (Даатгалын талаар юу ч дурдсангүй!) зүв зүгээр. Таны хоолны найрлага өөрчлөгдсөн болохоор гадаадад байжаагаад ирсэн хүмүүс ингээд байдаг юм. Энэ эмчилгээг хийлгээд зүв зүгээр. Сонгдодоо үргэлжлүүлэн үзүүлж харуулаад байгаарай гэж байна.

Дараагийн удаад нь нэг дүүгээ дагуулан MRI гээчид нь харуулахаар очив. Харин хаа очиж рентген кабинетынх нь үүдэнд жирэмсэн бол хэлээрэй гэсэн бичиг байв. Өмнө нь жирэмсний хяналтад ороход заавал рентген зураг авахуулах ёстой ч бил үү нэг тийм домбоо юм байсан. Сайн тал руугаа өөрчлөгдсөн бололтой. Хамгийн хөгжилтэй нь бүхэл биеэр нь харах боломжгүй, зөвхөн тодорхой хэсгийг л хардаг гэнэ. Миний ойлгосноор ихэнх хүмүүс тархи толгой, нуруу нугас л их харуулдаг бололтой юм байна лээ. Хувийн биш, улсын эмнэлгийг сонгосон нь аминдаа төсвийн мөнгөөр авчихсан юм чинь өртгөө нөхөхөд нь ядаж туслаж байгаа, бас улсын эмнэлгийн ачаалал өндөр учраас техникчид, эмч нар нь олон тохиолдолтой таарсан, туршлагатай гэж сэтгэсэн хэрэг.

Хэвлэл мэдээллээс харахад нээрээ л хувийн эмнэлэгт болохоо болихоороо улсын эмнэлэг бараадаж байгаа дүр зураг харагдах. Ялангуяа, эх нялхас, төрөхийн асуудлаар.

Энэ бүхнээс харахад хүүхдийн найз хэн бэ? Эмээ өвөө гэдэг шиг эрүүл мэндийн тал дээр чиний хамгийн сайн найз өрхийн эмч. Мэдээж эрхзүйн тогтолцооны хувьд асуудалтай ч гэсэн анхан шатны чанартай үйлчилгээг бид авч чадаж байна. Эрүүл мэнд төрийн өмч байсан социализм дууссан өнөө үед хувь хүний төдийгүй нийгмийн хамгийн том капитал эрүүл, боловсролтой иргэн. Ийм болохоор иргэн бүр өөрийн эрүүл мэндэд анхаарч залуу наснаасаа биеэ хайрлаарай. Хайрладаггүй юмаа гэхэд багахан шинж тэмдэг гарангуут л арга хэмжээ аваарай. Интернетэд энэ тухай олон нийтэд зориулсан мэдээлэл маш их болжээ. Шамбарамын талаар энэ нэвтрүүлэг их хөөрхөн, заавал үзээрэй.

Зүрх судасны өвчин, хавдар нь үхлийн голлох шалтгаан болсон улсад эрт оношилгоо илрүүлэлт хамгийн чухал.

Жаргалан, жаргалан, жаргалан
Энэ ертөнцийн түмэн жаргалан
Түүний доторх чухам жаргалан
Эрүүл энхийн нэгэн жаргалан

Залуу бие эрүүл бол
Өдөр бүр амгалан
Нэгэн өдрийн амгалан
Мянган жаргалын үүд

Өтгөс өвгөд эрүүл бол
Насан бартал амар
Амар байж нөгчвөл
Орчлонд төрсний гавьяа

Жаргалыг хүсвэл
Эрүүлийг хүс,
Эрүүлийг хүсвэл
Эмнэлгийг хүс [Д.Нацагдорж]

Жич: Ганц санаа хэлэхэд эрүүл мэндийн мэдээллийн системээ өрх-дүүрэг-эмнэлэг-даатгал-төрийн сан гэсэн сүлжээ холбоостой хийчихвэл асуудал уг нь цэгцэрчихээр л юм билээ. Удахгүй байхаа.

 

Social Good Summit

Долоо хоногийн өмнө НҮБ-с дэлхий дахинд зэрэг зохион байгуулдаг залуучуудын  чуулга уулзалтад Мэдээлэл харилцааны технологи ба жендэрт суурилсан хүчирхийллийг таслан зогсоох салбар хуралдаанд чиглүүлэгчээр оролцов. Залуучуудын идэвх, үзэл бодлоо илэрхийлэх чадвар, хүчирхийллийг үзэл бодол 10 жил байтугай таван жилийн өмнөх юмгүй өөрчлөгджээ.

Миний харсан хамгийн том ололт нь хүчирхийлэл байж болшгүй зүйл гэдэгтэй бүгд санал нийлж байна. Ийм шинэ үе өсч өндийж байгааг хараад хонгилын үзүүрт гэрэл харагдана гэдэг л боллоо.

Хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүс, ялангуяа гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн эмэгтэйчүүд яагаад уг харилцааг зогсоож чаддаггүй юм бол гэж олон хүн гайхдаг. Хүчирхийлэгч нь хохирогчийг эрхэндээ байлгах сэтгэлзүйн маш зэвүүн арга техник хэрэглэж, хувь хүнийх нь хувьд нухчин дардаг юм. Хүсэл зоригоо нухчин даруулсан хүн рациональ, эрүүл шийдвэр гаргах боломжгүй. Яг л улстөрчид яаж тархи угаадаг шиг процесс тухайн гэр бүлд болдог.

1-р үе

Хувь хүний эрхэм чанар руу дайрах

Хэн нэгнийг хяналтандаа байлгахын тул өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж, эрхэм чанар руу давшилдаг. Бүр тухайн хохирогч өөртөө эргэлзтэл нь шүү Жишээ: Унхиагүй, ажилгүй, муу ээж, царай муутай, хэн чамайг тоодог юм гм

Өдөр бүр үүнийгээ давтсаар байх тул хохирогч нэг л мэдэхэд өөртөө төдийгүй өмнө нь гүн итгэдэг байсан зүйлдээ хүртэл эргэлзэж эхэлдэг байна. Үр дүнд нь хүчирхийлэгчтэй ижилхэн үнэт зүйлийн нэгдмэл ойлголттой болж эхэлдэг.

Тархи угаалтын гол санаа нь хуучин үнэт зүйлийн системий нь нурааж, хүчирхийлэгчтэй төстэй  шинэ итгэл үнэмшилтэй болдог. Хэдийгээр сэтгэл санааны хүчирхийлэл нь зогссон байсан ч гэсэн үнэт зүйлийн шилжилт хадгалагдсаар байдаг.

3. Буруутан болох

Хүний сэтгэлзүйг удирдахад буруутай мэт мэдрэмж төрүүлэх нь маш үр дүнтэй тактик юм. Том жижиг ямар ч зүйлд, тэр байтугай ямар ч хамааралгүй зүйлд хүртэл  хохирогчийг буруутгадаг.

“Чиний буруу.. Чамаас болж л би энийг хийсэн”

Бухлын чинээ асуудлыг уулын чинээ болгон сүр бадруулах нь хүчирхийлэгчийн гол шинж. Өөрөө өндөг шиг өөгүй, харин хохирогч л өөрийнх нь тарьсан асуудалд буруутай гэж хариуцлагыг шилжүүлж, буруутгадаг. “Хэрэв чи эхэлж хэрүүл өдөөгүй бол би чамайг юу гэж цохих юм”

Санал нийлэхгүй байгаа нь хохирогчийн буруу, юу ч хийсэн санаанд нь хэзээ ч хүрдэггүй.

Гол нь хохирогч хувь хүний үнэлэмжээ сольсны дараа буруутай учраас шийтгүүлэхэд сэтгэлзүйн хувьд бэлэн болсон байдаг. Буруугаа “ухаарснаар” дотроо гэмшиж эхлэснээр хувь хүний өөртөө итгэх байдал, үнэ цэнээ алдаж эхэлдэг байна.  Юу ч хийсэн, хэлсэн ярьсан буруутан болсоор нэг л мэдэхэд хохирогч өөрөө буруу зүйл хийдэг муу хүн мэтээр өөрийгөө төсөөлөн бодож эхэлдэг аж.

3. Өөрөөсөө урвах

Буруутай муу хүн болохдоо итгэснээр өөрийгөө хайхрахаа больж өөрт нь муугаар тусах шийдвэр гаргаж эхэлдэг. Энэ үед нийтлэг үнэт зүйл, ааш араншин бүхий сайн найз нөхөд гэр бүлээсэ харилцаа холбоогоо таслан нийгмээс өөрийгөө тусгааарлаж эхэлдэг. Учир нь хүчирхийлэгч хохирогчийн найз нөхөд, гэр бүл нь тэдний харилцаанд нөлөөлөх аюултай гэж үздэг. Харилцаанд нь үүсч байгаа аливаа асуудалд гэр бүл, найз нарыг нь буруутгадаг.

“Танай ээж ингэдэг, тэр найз чинь ганц бие болохоороо атаархаж байгаам”. Нийтлэг үнэт зүйл бүхий дотно найз нөхөд, гэр бүлээсээ  урваж буй мэдрэмж нь хохирогчид хүндээр тусаж, дотроо улам их шаналдаг. Хохирогч ганцаардах тусмаа хүчирхийлэгчээс илүү их хамааралтай болох нь хууль

4.Хугарлын цэг

Хохирогч энэ үед өөрийгөө танихаа больсон, тэр байтугай бодит байдлыг эрүү саруул ухаанаар цэгнэх чадваргүй болсон байх нь бий. Энэ үед нөгөө хүний мэдэрч, ойлгож байгаа зүйлийг сааруулах техник өргөн хэрэглэгдэнэ.

“Чи солиорчиж. Ийм юм ерөөсөө болоогүй.”
“Битгий худлаагаасаа зохиогоод бай.”
“Хар өвчин тусчээ чи”

Үүнээс болж хохирогчийн бодит байдлын тухай ойлголт улам гажина. Учрыг нь олохоор хариулт байнга хайж, тайван бус болж, нойргүйдэлд, хардалтын донд нэрвэгддэг. Зарим мэргэжилтнүүд үүнийг сэтгэцийн хямрал гэж нэрлэх нь бий. Удаан хугацаанд сэтгэл санааны хүчирхийлэлд байснаар ядарч туйлдан ямар ч гэрэл гэгээтэй зүйлийг харахаа больж, арчаагүй нэгэн болж хувирдаг. Хохирогчийн бодох чадвар нь маш гүнзгий хямарснаар өдөр тутам хэвийн амьдрах боломжгүй болдог.

II үе шат

5. Аврагчийн дүр

Хохирогч цаашид тэвчих боломжгүй тийм нөхцөл байдалд ороход хүчирхийлэгч аврагч болж хувирдаг. Сэтгэлзүйн дарамтанд байлгаж байхдаа маш өчүүхэн зүйлд өгөөмөр зан гарган хэдийгээр үүрч байгаа зовлон шаналалтай нь харьцуулахад өчүүхэн зүйл байлаа ч хохирогчид маш хүчтэй талархах сэтгэл төрдөг

Бодит байдлыг бүрэн дүүрэн зөвөөр хүлээн авах чадвар нь гажсан тул маш бяцхан өгөөмөр зан нь хэд дахин үржигдсэн хэлбэрээр сэтгэлзүйд нь маш хүчтэй нөлөөлж хүчирхийлэгчид улам хамаатуулж өгдөг аж. Хэдий өдрийн од шиг ч гэсэн аяга цай дөхүүлж өгөх, тэврэх, магтах нь хуурамч найдвар төрүүлнэ. Иймэрхүү “сайхан зан” гаргах тоог олшруулахын тулд хөөрхий хохирогчид илүү их тэвчих, хичээх сэдлийг төрүүлнэ. Хүчирхийлэгч нэг өдөр хайлсан тугалга шиг, маргааш нь арслан заан шиг муухай аашлан ойлгомжгүй, олон ааштай байх  нь маш их стресст оруулдаг юм.

 

6. “Буруугаа” хүлээх хүсэл

Хатуу харгис шүүмжлэлийн хооронд багахан хэмжээний сайхан зангийн хариуд шүүмжлэлийг талархан хүлээн авдаг болж, энэ үедээ өөртөө байгаа “муу муухайгаа” олж илрүүлж, засаж залруулахыг оролдоно. Энэ нь шинэ “хувь хүн” болгож хувиран, хүчирхийлэгчийн үнэлэмж, итгэл үнэмшлийг өөртөө наадаг. Энэ үедээ хохирогч хэлсэн бүрийг нь  гүйцэтгэх хүсэл дүүрэн байдаг байна.

7. Буруугаа хүлээх

Хохирогч чухам юуг буруу хийснээ ойлгодоггүй ч өөрийнх нь буруу гэдгээ мэддэг. Ингээд ч зогсохгүй түүний үнэлэмж, ертөнцийг үзэх үзэл нь асуудалтай тул хүчирхийлэгчийн зөв гэж итгэн, түүний үгэнд хөтлөгдөн өөрийн бодит мөн чанараасаа ичдэг.

8. Өөрийгөө устгах

Энэ үедээ асуудал тэдэнд биш, үнэлэмжийн системд байгаад үнэмшин хэрэв үүнийгээ өөрчилчих юм бол буруутахаа болино гэж итгэдэг. Ийм учраас хуучин найз нөхөд, гэр бүлээсээ зугтааж, хуучин итгэл үнэмшлээрээ хийж байсан зүйлийнхээ талаар нээлттэй ярина. Ингэснээр хуучин үнэлэмжээсээ татгалзах үйл явц дуусгавар болно.

Энэхүү тактик нь олзлогдсон цэргүүд, эсхүл шашны культын гишүүдэд хэрэглэдэг аргатай ижил. Гэр бүлийн хүчирхийллийн хувьд тархи угаах энэ үйл ажиллалаа алхам алхамаар тасралтгүй хэрэгжин, хохирогч хяналтаас нь гарч байгаа мэдрэмж төрөх бүрт хувь хүний үнэ цэнийг нь доромжлон шинэ цикль эхлүүлнэ.  Хамгийн хортой нь хэдийгээр хүчирхийлэлтэй орчноос салсан байсан ч гэлээ хохирогч хүчирхийлэгчийн суулгасан тэрхүү үнэлэмжийн системд итгэсээр байдаг байна. Өөрийгөө олохын тулд хүчирхийллийн хохирогчид олон жил шаардлагатай болох нь бий.

Гэхдээ найдвар бий. Хүчирхийлэл ямагт чимээгүй орчинд амжилт олдог. Хэрэв гэр бүлийн хүчирхийллийн золиос болж, ийм харилцаанаас салсан бол өөрийгөө уучлах нь хамгийн том алхам. Хэрэв та өөрийгөө ийм харилцаанд байгаа гэж бодож байгаа бол тусламж хүсээрэй. Айх ичих хэрэггүй, учир нь энэ таны буруу биш. Хүчирхийлэл зөвхөн чимээгүй орчинд л оршин тогтнодгийг санаарай.

Хэрэв найз нөхөд, ах, эгч, дүү нараас чинь хэн нэгэн ийм нөхцөлд байгаа бол таны тусламж хамгийн их хэрэгтэй. Учир нь хөөрхий тэр хохирогч сэтгэлзүйн хувьд гадны тусламжгүйгээр хүчирхийллийн хар хонгилоос өөрийн хүчээр гарах шаанс бараг байхгүй.

 

 

 

Аялан тоглолт хийгээд ижилсэл

Ийш тийшээ аялан тоглолтоор явахдаа тухайн улс үндэстний онцлог шинжээс гадна ижил төстэй зүйл юу байгааг олж мэдэхийг хичээдэг. Италид хийсэн аялан тоглолтын дүнд олж мэдсэн зүйлсээ хуваалцъя. Тэнд удвал ер нь л италиар ярьчих юм байна лээ дээ.
1. Хүзүү гоёдох
Толгойгоо салхинд цохиулснаас (Colpo d’aria) болж хүзүү гоёдоно (cervicale). Мотоцикльд унах, сундлахдаа заавал малгай өмсөх, алчуур зүүх ёстой. Тэгэхгүй бол хүзүү гоёдоно. Тэд массажилдаг бол бид сайхан залууд “мөргөж” эмчилдэг. 😉
2. Нойтон үс
Усанд орчихоод нойтон үстэй гарахыг үздэггүй. Бид мөн нойтон толгойтой гарвал ханиад хүрнэ гэж үздэг. Шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлавал хүзүү гоёдох, нойтон үстэй гадаа гарснаас болж ханиад хүрэх нь бүгд бие организм богино хугацаанд дулааны хэмийн хэт өөрчлөлтөд ороход физиологийн шок үүсдэг гэдэг онолоос үүдэлтэй.
3.Хооронд нь хольж болохгүй хүнс
Италичууд хоол идсэний дараа каппучино уувал гэдэс өвдөнө гэж үздэг. Бид тараг сүүтэй цайг хольдоггүй.(Адууны махны талаар бас нэг зүйл манайд байдаг. Сайн санахгүй юм). Зарим хүнд (ялангуяа Европ зүгийнхэнд) сүүний уураг задалдаг энзим бага, эсхүл огт байдаггүй. Тэгэхээр эндээс эхтэй онол байх. Тараг, сүүний хувьд тарагны хөрөнгө нь сүүгээ ээдүүлдэг болохоор хооронд нь хольдоггүй.
4. Гаазтай ус хоол боловсруулахад тусладаг.
Манайд Жанчивлан, Оргил гээд рашаан уудаг. Нэг ёсондоо гаазтай ус л юм даа. АПУ Оргилуун гээд сайхан эд гаргасан байна лээ.
5. Италийн уламжлалт апперетиф лимончелло, амаро, граппо хоол боловсруулахад туслана. Бид ч мөн 100гр-даа итгэдэг.
6. Хоол идсэний дараа гурван цагийн дотор усанд сэлэхийг хориглодог. Манайд ч мөн их идсэний дараа усанд орох нь аюултай гэж үздэг. Эргийн харуул хамгаалалт, аврагч муутай Итали, байгалиасаа усанд муу монголчуудын хувьд энэ нь ч өлзийтэй
7. Далайн залхагт хатгуулбал шээс тусална. Халгайнд хатгуулбал шээчихвэл зүгээр болно. Эмчилгээний тос байдаггүй байсан хүй нэгдлийн үеэс гаралтай. Гэхдээ химийн ухаанаар авч үзвэл зөв л дөө.
8. Эйркондиционер өвчин тусгадаг. Италичууд шөнө нь урсаж үхэх шахаж байсан нь эйрконоо асаахаас түдгэлздэг. Азийн орнуудад очихоороо бид мөн эйрконд нь хөлдөж үхэнгээ алдаад хоолой өвдөж эхэлдэг. Гол онол нь №1,2-т бичсэн агаарын хэмийн хэлбэлзэл юм. Учир нь бид гадаа гарч дулаацдаг.

Үргэлжлэл бий…

Саваагүй нохой саранд хуцнаа. Хов хов хов Reloaded

Бахь байдгаараа…

Ойрд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдийн мөрийн хөтөлбөр уншиж байна. Күэй, нээрээ, би уншаад уншаад ойлгохгүй байгаа юм. Манай Ерөнхийлөгч чинь нийгмийн хөгжлийн асуудлаар гол шийдвэр гаргагч байсан юм байна лээ ш дээ. Бүдүүлэг, харанхуй би нь болохоор “Ард түмний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг” төдий л бодож явж. Миний тэгж бодох болсон шалтгаан нь: УИХ-ын тогтоолд хориг тавьдаг ч тэрийг нь нөгөөдүүл нь түй тоож үздэггүй, УИХ нээлт, хаалтын чуулган дээр гишүүдийг өрөөлийн, өөрийн хамаагүй загначихдаг, Цагаан сараар хамгийн дээр суудаг, гадаад элчин сайд, шүүгчдийг томилох шийдвэрийг соёрхдог байсан өмнөх дүр зурагтай холбоотой.

Сонгуулийн стратегийг нь харахаар АН авлигаа яриал байвал сонгогдчихно. МАН нь хүчний харьцааг тэнцвэржүүлэхэд тустай, МАХН болохоор 2 нам ямар ч ялгаагүй гэдэг мессэжтэйгээр үзэж байх шиг байгаа юм. Яахав болж л байна. Ганцхан нэр дэвшигч хувь хүн дээрээ очихоороо л болохоо больчихоод байнаа.

АН-г харахаар аваргаа дэмжмээр, эмэгтэйг нь бодохоор Удвалаа дэмжмээр, ярьж хэлж буйг нь харахаар Ерөнхиийлөгчөө дэмжмээр. Ёстой сонголтгүй сонгууль юмаа. Үзэл баримтлал, агуулга, утга нь зөрчихөөр сонголт хийхэд хэцүү байдаг юм байна. Холимог хуурга, бантан гэдэг л энэ байх даа.

Сөрөг сурталчилгаа харж байхад залуучууд сайхан сэтгэх юмаа. Энэхүү бүтээлч сэтгэлгээг хэрэгтэй зүйлд зарцуулбал бид ч дорхноо л хөгжинө дөө. Би хувьдаа аваргын цэвэр гарыг Дэлхий нийтийн гар угаах өдөр 10сарын 15-ны уриа болгож, аваргыг цэвэр гарны элчээр томилох санал ЭМЯ-нд гаргана гэж бодож байгаа. Реклам, роликт мөнгө зарахгүй, төсөв хэмнэнэ. Халдварт өвчин буурахад тустай. ККК

Хэн хэнийг дэмжиж байгаа нь хамаагүй бүгд саналаа өгөх нь чухал. Хоёр үе шаттай болчихвол бөөн зардал. Дахиал нэг хэсэг сонгуулийн шоу тасрахгүй. Цаана чинь хямрал айсуй…

 

Уяхан замба тивийн НАР (Updated)

Хүү цонхоор харна. Цонхны цаана үзэгдэх амьдрал бяцхан түүнд ихэд сонин. Хүүгийн ойлгохгүй хэлээр хашгиралдан урт урт зүйл зөөх, бас түн түн, ян, ян гэж дуу гаргах нь гайхмаарч тэртээгээс өглөөд гарч ирдэг том, шар, хурц гэрэлтэй бөмбөг бяцхан түүнд бүр их сонихон. Түүний хувьд хамгийн гоё мөөм шиг нь дугуй, дулаахан, бас удаан харахаар нойр хүргэдэг тэр зүйлийг НАР гэдэг нэртэй гэж ээж нь хэлсэн.

Нөгөө өрөөний цонхоор тусах хурц гэрэл ч бас нар гэдгийг тэр мэднэ. Ганцхан тэр нар бөөрөнхий биш, гялтганасан, гялгар, яг л шоколадны дотор талын мөнгөлөг цааш шиг нэлэнхүйдээ цагаан Яг л тэр цаас шигээ урагдахдаа ч амархан байхдаа гэж бяцхан ухаандаа тунгаана.

Оройд хаашаа ч юм явчихаад, өглөө ирдэг тэр нүд гялбам хурц гэрэлтэй нарнаас хүү огтхон ч айдаггүй. Яагаад гэвэл хүү аав нь хаашаа ч юм явахаар нар ирдэг гэдэгт итгэдэг. Том, хүчтэй аавыгаа байхад тэр бас юунаас ч айдаггүй. Хаяа хмт гадаа гарахад аав нь хүүгээ дээр дээр өргөж тоглоход хамгийн дуртай. Учир нь хүү нөгөө гоё, хачин дулаахан наранд ойртдог юм.

Хүү цонхоор харсаар. Тэр гэнэт юуг ч юм балбан, хоорондоо чанга дуугаар хашгиран ярьдаг хүмүүс харагдахгүй байгааг анзаараадахлаа. Цонхны цаана, маш ойрхон,дээшээ өлийн харахад орой нь үл харагдах байшин боссоныг олж үзэв. Хүү нарыг хайв. Нар байгаа гэдэгт эргэлзсэнгүй. Учир нь аав нь нарыг авчрахаар гэртээ байхгүй байгааг, бас нөгөө өрөөнд мөнгөлөг гэрэл туссаар байгааг олж мэдэв. Гэвч бяцхан түүний нүдэнд хурц гэрэлтэй ч дулаахан, зөөлхөн, яг л ээжийнх нь мөөм шиг дугуй нар харагдахгүй байлаа…

Жич: Миний бяцхан үрийн НАРыг булаасан Монголын ТӨР, үүний дотор МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТ, ДУЛААН, ЦАХИЛГААНЫ ШУГАМ СҮЛЖЭЭ, ОНЦГОЙ БАЙДЛЫН АЛБА, НИЙТИЙН АЖ АХУЙН КОНТОР, БАРИЛГЫН зураг ЗОХИОГЧ, барьж босгосон КОМПАНИ, энэ бүхнийг санхүүжүүлсэн БАНК, худалдан авсан ИРГЭДЭД зориулав.

 

Хайр хийгээд зуд

ФБ-р тэнэж яваад өлдөөд өеөдөөд уначихсан буга босч чадахгүй байгаа бичлэг үзлээ. Их л хатуу өвөл болж байна даа. Хэдийгээр билгийн тооллын хаврын дунд сар гарсан ч гэсэн уулын цас хайлаагүй болохоор хавар болсон гэж хэлэх хэцүү юм даа. Гол нь малчид хэцүүдэж байгаа юм байна даа гэж бодлоо.

Зундаа найрлаж суухаар хадлан тэжээлээ авахад яасын, хонь мал чинь хувийн өмч, бидэнд махаа хямд өгдөггүй гээд баахан шүүмжилдэг. Хэрэв бид зундаа “айлчлан очиж” төвөг уддаггүйсэн бол, бэлчээрийг нь хязгаарлан уул уурхайн зөвшөөрөл өгдөггүйсэн бол, тун удахгүй өвөлжөөний газрыг нь өмчлөх гэж чичрэн дайрдаггүйсэн бол, амжиргааны ганц орлого нь ямааны ноолуур болоогүйсэн бол, үр хүүхдэд нь диплом өгөх гэж олсон жаахан мөнгийг нь хот газар руу ховх сордоггүйсэн бол тэд биднээс уг нь юм нэхдэггүй юм.

Миний бага насны хамгийн жаргалтай дурсамж хөдөөтэй холбоотой. Амины (хувийн өмчийг тэгж нэрлэдэг байлаа) цагаан зүсмийн сүү сайтай хэдэн үнээтэй, хүрэн, бор хоёр зүсмийн морьтой Хөвсгөл аймгийн төвөөс зүүнтээ байх Хөх толгой гэдэг газарт хаврын урь орохтой зэрэгцээд ханиад, хатгаа, гахайн хавдраас салдаггүй бие муутай намайг томилолтор явуулна. Одоо бодоход гурав дөрвөн сард л юм шиг байгаам.

Цуварсан хэдэн айл байх. Хамгийн урд талд сахал Самбуу гуайнх, борной Дамдин гэдэг хүүгийндээ амьдарна. Тэдний хойно уушиг Туваан гуайн Дунжий гэдэг авгайтай тэгээд манай хөгшин аавынх. Хойно  нэг айл байдаг байсан би сайн санадаггүй юм. Ганц бие авгай байсан, сүүлд нүүж ирсэн юм уу даа. Эхний гурван айл бол амь нэг.

Сахал Самбуу гэж оочин сахалтай хөх өвгөн, энгэрээсээ үсний сам гаргаад сахлаа самнадаг өвгөн байсан. Дамдин гуайнх адуутай, олон эрэгтэй хүүхэдтэй. Сахал Самбуу гуай орж ирж сахлаа самнахдаа “Бид нар бүгд Эрлэг номон хааны цалманд орсон доо” гэнэ. Хөгшин аав ихэд сэжиглэн өөрөө л орсон юм байгааз гэдэгсэн. Тэр юуны ч юм хавдар тусаад хүү нь хон хэрээний мах сайн гээд анд явж олзоо хөгшин аавд үзүүлсэн талаар манай хоёр яриад “Тэр нь хон хэрээ биш, хэрээний төрлийн өөр шувуу байсан талаар, хөгшин аав үнэнийг нь хэлж чадаагүй талаар ярьж байж билээ. Хөгшин аав яагаад биш гэж хэлж чадаагүйг нь бодоод олоогүй тул сэтгэлд их тод үлдэж.

Уушиг Туваан гэж улаан царайтай жижигхэн өвгөн, Дунжий гуай нь харин том биетэй. Тэднийх ганц охинтой, тэр нь аймгийн төвд суудаг. Нөхөр нь жаахан архи балгадаг гар байсан байх, энэ талаар хөгшин ээж аав хоёр ярьж байсан юм даг. Нэг удаа Дунжий гуай гэрийн гаднаас Долгор гуай гэж дуудахад анх удаа хөгшин ээж нэртэй болохыг мэдээд ихэд гайхаж байсан нь дөрөвтэй л байсан болов уу даа. Хөгшин ээжээ, таныг яагаад Долгор гэж дуудаад байгаа юм бэ гээд үнэн голоосоо гайхаад л. Тэгэхэд л анх хөгшин аав, ээжийнхээ нэрийг хэлж болдоггүй, тэгвэл тэд нь тэнгэрт хол явчихдаг гэж мэдэж авч билээ.

Туваан гуайнд орох их дуртай, хоймроороо улаан том авдар эгнүүлж, гурван хавтастай толь дээр нь тавьсан айл байдагсан. Бас нэг шалтгаан нь тэднийх хоньтой. Эрхийн мангар намайг эрхлүүлэх гэж эм хонь уяж өнжинө. Надаар саалгах гэж байгаам. Унтаж унтаж босоод цайгаа уучихаад нэг л их ажилтай амьтан Туваан гуайнд орно, жижиг стакан угаагаад өгөхөөр нь тэрүүнд хонио саана даа. Нэг удаа сааж байсан хонь стаканд бааж, сүүг нь асгачихаж билээ. Дахиад баахаар нь Дунжий гуайд хэлтэл хорголыг нь авч хаяснаас хойш тэднийд орохоороо цай уухаа больсон юмдаг. Бас сүү гарахгүй болохоор нь дэлэн рүү нь алгадах ёстойг Дунжий гуай зааж өгч билээ. Бас Туваан гуайх баастай цай уудаг тухай их л сүржин гэгч нь ярихад хоёр буурал маань нулимсаа гартал инээж, тэрийг нь харсан би онгироод л…

Туваан гуайнх, манайх хоёр нохойгүй. Бусад айлын нохой нь дэл сул давхиж явдаг л байсан, хүүхэд рүү дайрдаггүй байсан юм уу, би айдаггүй байсан юм уу бүү мэд. Миний хийдэг хамгийн том ажил өтгөн дээрээс юу ч юм түүх бор шувуу тоолох, хөгшин аавын гаргасан зүүн гүвээний цаадах худгаас ус авахаар явахад нь дагаж явж, ховоо татна гэж орилох, малд тавьсан хужир долоох, хөгшин ээжийг авдраа ухахад нь алдалгүй хажууд нь сууж чихэр идэх. Бас шинэ тугалны эхсээр хийсэн хэнгэргээ балбах. Туваан гуайн хашаанд орж, хэдэн хурга ишгийг нь ийш тийш нь элдэх. Оройдоо хөгшин аавын ярих Бигэрмижид хааны тухай үлгэр сонсох. Бас хийцтэй цай хийхээр айлын Дунжий гуайг дуудах ажилтай. Хөгшин ээж минь хуучин дээлнийхээ хуулгаар хийж өгсөн дээлээ мялаалгах шиг сайхан юм байхгүй. Хавийн айлаар хэснэ дээ. Хахаха Мялаалгах гэж байгаам. Бас зураг зурах гэж нэг том ажил байсан юм байна.  Тэр зурагнуудаа гадаа гэрийн бүслүүрт хавчуулаад л үзэсгэлэнгээ гаргачихдаг байлаа шүү дээ. Хар багаасаа л алдар нэрэнд дуртай байж. Хихихи.

Манай үхэрнүүд өглөө ажилдаа явчихаад орой яг цагтаа ажлаасаа ирнэ. Бас аав, ээж хоёр хэзээ ирж намайг авах бол гэж урд талын жижигхээн гүвгэр дээр гарч зам харуулдана. Уулын усанд эвдэрсэн хажуугийн жалгаас цааш явахгүй. Их л том ангалтай, аймаар санагддагсан. Энэ бүхнийг бичээд байгаа нь яг тэр нэг хэвийн тайван амгалан амьдрал ямар жаргалтай байсныг, тэр гурван айлын дунд, ямар их хайр мэдэрч өссөнөө бодохоор өөрийгөө азтайд тооцож, бас зунжин найрласан хөдөөнийхнийг муу хэлэхээр нь дурсан бичив.

8-р сард хадлан авдаг бөгөөд өвөлжөөндөө авчирч ачдаг, бас пэрээстэй өвс өвөлжөөний хойно байдагсан. Хөгшин аав нэмэлт хорголжин тэжээл овьёостой зуурч оройд бэлдэнэ. Тэгээд үхэр болгоны толгойд угладаг хошуувчинд нь тэжээл хийж өгдөгсөн. Өвсийг тэнгэр муухайрсан, үхэр бэлчээрт гараагүй өдөр л өгдөг байсан байх. Үхэр үхэж байсныг санадаггүй. харин нэг хар ямаа онхолдож унаад нүд нь аймаар болчихсон байсныг санаж байна. Хүүхдэд муу юм харуулахгүй гээд тиймэрхүү юмнаас хол байлгадаг байв шүү.

Санаанаас гардаггүй нэг хөгжилтэй явдал Үзүүртээ понпонтой улаан цэнхэр малгайг санаж байна уу? Надад лав улаан байсан юмдаг. Тэрнийхээ нэг бөөрөнхийг нь хаячихаваа. Хот айлд энэ их том үйлдэл болж хавийн амьтанд хэлэв. Айл хотлоороо эрээд олоогүй юмдаг.  Хөгшин аав минь хайсаар байгаад хэд хоногийн дараа олж ирж, хөгшин ээж бөх гэгч нь хадаж өгч билээ. Хихихи. Энэ бүхнийг дурсах бүртээ тэдгээр хүмүүсийн хайрыг л мэдрэх юм. Надад муухай загнаж байсныг ерөөсөө санадаггүй юм.