Хүмүүний тэнэглэлийн үндсэн хууль

Тэнэглэлийн үндсэн дүрэм

Ухаалаг төр гэж дээр дооргүй шуугиж байна. Хихихи. Манай сайхан Ерөнхийлөгчийн үгээр бол эзэн биегүй төр гээч инстүүц ухаантай болохын тулд муухай монгол хүн гээч хувь бодгалиас хамааралгүй болчихвол бид хөгжөөд алаад өгөх юм байхаа. Ёстой харагдаач! Энэ тухай аль өнгөрсөн зууны 70д онд италийн эдийн засгийн түүх судлаач, эрдэмтэн Карло Чиполла “Allegro Ma Non Troppo” нэртэйгээр 2 эссе бичжээ.

Тэнэглэлд хязгаар үгүй. Байгалиасаа оюун ухааны хомсдолтой төрсөн хүмүүсийг анагаах ухаан нэгэнт судлан шинжлээд тогтоож болдог бол гадна өнгөндөө цоо эрүүл харагддаг мулгуу ухаантай, мунхаг хүмүүсийг яалтай ч билээ. Форумын Д.Энхбат ах надад тэнэг мунхаг хүмүүсийн ялгааг маш хялбараар тайлбарлаж өгсөнсөн. Тэнэг гэдэг нь угаасаа тархины саарал бодис нь бага жинтэй хүмүүс бол мунхаг гэдэг нь юмыг эрэгцүүлж боддоггүй, боловсролын дипломтой тэнэгийг хэлдэг аж.

Сайн ухаж судалбал усан тэнэг, дүнхүү, эргүү, тэнэг, мунхаг, мулгуу, балай, галзуу, өвчтэй, солиотой, донгио, гажиг, гаж, далий, шаарик дутуу, гөлгөр тархитай гээд эх хэлэнд бас л олон янзаар хэлж болохоор нарийн сайхан ялгаатай юм байна. Энд би оюуны хомсдолтой хөөрхий азгүй хүмүүсийг хэлээгүй юм шүү. Францын эрдэмтэн Фуко, тэд биш, бид галзуу л гэж хэлдэг юм байна лээ. Тусдаа асуудал тул энэ тухай дараа завтай болохоороо бичих болно. Харин одоо Чиполлагийн Хүмүүний тэнэглэлийн үндсэн дүрмийг орчууллаа.

Дашрамд дурдахад “аllegro ma non troppo” гэдэг нь хөгжмийн хэмнэлийг заадаг нэр томьёо бөгөөд “хурдан, гэхдээ хэт яаруу биш” гэсэн утгатай аж.

ТЭНЭГЛЭЛИЙН НЭГДҮГЭЭР ДҮРЭМ (ТIД)

“Хэнбугай ч бай өөрийг нь тойрон хүрээлж буй тэнэгүүдийг ямагт дутуу үнэлдэг”

Хэдийгээр арай ч дээ гэмээр сонсогдож байвч, амьдрал дээр энэ нь бодит үнэн. Тухайн хүнийг яаж дүгнэхээс үл хамааран дараах нөхцөл байдал үүсдэг. Үүнд:

• Дандаа ухаантай, эрүүл сэтгэхүйтэй харагддаг байсан хүн ухаангүй тэнэг, мулгуу нэгэн байх
• Хамгийн хүлээж байгаагүй газарт, тохиромжгүй цагт тэнэг хүмүүс гэнэт гарч ирж таны төлөвлөгөөг нураах

Энэхүү дүрэм нийгэмд байгаа тэнэг, мунхаг хүмүүсийн тоог бодож гаргахаас биднийг гэтэлгэдэг. Тооцоолж, гаргалаа ч тэнэгүүдийн тоо дандаа бодит байгаагаас хэт цөөн байх болно. Иймд энэ утгыг зүгээр л Т үсгээр төлөөлүүчих нь шулуун.

ТЭНЭГЛЭЛИЙН ХОЁРДУГААР ДҮРЭМ (ТIIД)

“Тэнэг байх эсэх нь тухайн хүний зан чанар, өгөгдлөөс үл хамаарна.

Хамгийн дэвшилтэт гэж тооцогдож буй орчин үеийн барууны соёлын хэв загвар нь амьдралын төлөө гэсэн үзэл суртал дээр суурилдаг. Энэ номлол ёсоор бүх хүмүүс технологийн хувьд ижил аргаар үйлдвэрлэл явуулдаг үйлдвэрийн шугамаас гарч ирсэн тул бүгд ижил өгөгдөлтэй гэж үздэг Хэрэв хэн нэгэн бусдаас илүү байх аваас энэ нь түүний суурь хүмүүжил, ёс суртахуунтай холбоотой болохоос, заяагдмал зан чанартай нь түй хамаагүй гэж үздэг.

Би тэгж боддоггүй. Олон жилийн ажиглалт, судалгаанаас харахад хүмүүс адилхан бус, нэг хэсэг нь тэнэг, нөгөөх нь ухаантай бөгөөд энэхүү өгөгдөл нь байгалиасаа заяагдмал болохоос соёл, орчин тойрноос хамаардаггүй. Шар үстэй байх, I бүлгийн цустай байхтай тун чиг адилаар хүн тэнэг төрдөг. Хэрэв хүсвэл Бурхны тааллаар ийм тэнэг болж төрсөн гэж хэлж болно.

Тэнэглэлийн II дүрэм үүнийг нотолно. Энэ нь байгаль эхийн хуультай ижил. Зарим нэг юмс үзэгдэл тодорхой давтамжтайгаар байгаль дээр өрнөдөг. Газарзүйн байрлал, иргэншлийн хөгжлийн түвшин, эцэг эхийн арьсын өнгө, дөнгөж төрсөн хүүхдүүдийн дундах хүйсийн харьцаанд эрэгтэй хүүхдүүд давамгайлдаг шиг л тогтмол үзүүлэлт юм. Байгаль эх үүнийг яаж зохицуулдгийг бид мэдэхгүй боловч ингэхийн тулд Бурхан их том олонлог дээр ажиллах хэрэгтэй. Т утга ч үүнтэй мөн ижил, тухайн бүлгийн хэмжээнээс үл хамааран дурын бүлэг хүмүүс доторх тэнэгүүдийн хувь хэмжээ тогтмол.

Т утгын магадлалтай боловсрол ямар ч хамаагүй. Энэ нь оюутан, конторын албан хаагч, үйлчилгээний ажилтан, захиргааны ажилтан, багш нарын 5 бүлэг хүмүүсийн дунд хийсэн олон тооны туршилтаар нотлогдсон юм. Бага боловсролтой ажилтнуудын өгөгдлийг судалж үзэхэд Т утга миний бодож байснаас их байсан (ТIД) учир энэ нь ядуурал, боловсрол, нийгмийн анги бүлгийн ялгавартай орчин зэргээс шалтгаалсан гэж үзсэн юм. Нийгмийн анги давхарга дээшлэх тусам энэхүү утга хэвээр хадгалагдаж үлдэж байснаас гадна эрдэмтдийн дунд энэ утга мөн констант хэвээр. Сонирхолтой нь хөдөөгийн жижиг коллеж, алдартай том сургуульд ажилладаг эсэхээс үл хамааран эрдэмтэн судлаачдын хувьд ч Т хувь хэмжээ хэвээр хадгалагдаж байв.  Шинжилгээний үр дүн нь гайхмаар байсан тул оюун санааны элитүүд буюу Нобелийн шагналтнууд дунд туршилт хийхэд байгалийн дээд хүчний зохицуулсан констант хэвээр байлаа. Нобелийн шагналтнууд  дунд хүртэл Т утга байсаар.

Тэнэглэлийн II дүрмийг хүлээн зөвшөөрөхөд хэцүү боловч олон тооны туршилтаар энэ дүрэм үндэслэлтэй болохыг нь нотолсоор. Эрчүүдийн дотор эмэгтэйчүүдээс дутахгүй тооны тэнэгүүд байдаг гэсэн дүгнэлт гаргах боломжтой учраас феминистүүд энэ дүрмийг дэмждэг бол гуравдагч орны иргэд хөгжингүй орнууд тийм ч их хөгжчихсөн биш юм байна гэж бодож баясдаг. Британийн дээд зиндаанд эргэлддэг ч бай, Полинезийн ширэнгэн ойд орон нутгийн анчидтай найзалсан ч бай, үлдсэн амьдралаа сүм дуганад бүгж, эсхүл казинод хөнгөн явдалтай хүүхнүүдтэй зугаацаж өнгөрүүлэх ч бай хаа ч байсан таны бодсноос ямагт илүү олон тоотой (ТIД) тэнэгүүд таарах болно.

ТЭНЭГЛЭЛИЙН ГУРАВДУГААР (АЛТАН) ДҮРЭМ (ТIIIД)

“Тэнэг хүн гэж түүний үйл ажиллагааны үр дагавар нь өөр хэн нэгэнд эсхүл бүлэг хүмүүст хохиролтой байхаас гадна өөрт нь ямарч ашиггүй, зарим тохиолдолд бүр хор хөнөөлтэй байдаг”.

ТIIIД ёсоор бүх хүмүүс 4 бүлэгт хуваагддаг. Жирийн иргэд-Naïve people, ухаантнууд-Intelligent people, дээрэмчид-Pillagers, тэнэгүүд-Stupid people.

Хэрэв Болдын үйл хэрэг өөрт нь хохиролтой ч Батад ашигтай бол Болд жирийн иргэн буюу Ж, хэрэв өөрт нь бас Батад чиг ашигтай бол энэ ухаантай үйл хэрэг, иймд Болд ухаантан буюу У юм. Харин Болдын хийсэн үйл хэрэг өөрт нь ашигтай боловч Батад зовлон авчирвал Болд дээрэмчин буюу Д. Төгсгөлд нь тэнэг Болд Т бүсд буюу хоёр тэнхлэгийн хасах утгатай хэсэгт байна гэсэн үг. Энэ тохиолдлын тухай ТIIIД өгүүлж буй юм.

Давтамж

Ихэнх хүмүүс утга замбараатай тогтмол үйл хөдлөл хийдэггүй учир нэг бүсд байдаггүй. Тухайн нөхцөл байдлаас хамааран нөгөө Болд чинь заримдаа ухаантан, эсхүл бусдын нөлөөллөөр жирийн хүн шиг, бүр дээрэмчин шиг ч авир гаргана. Харин тэнэгүүд бусад бүсээс илүүтэйгээр Т бүсд хамгийн удаан оршдог. Дурын хүнийг түүний үйл хөдлөлийг шинжилсний дараа энэхүү хэмжээст орон зайд байршуулж болно. Тухайн хүний үйл хэрэг нь хааш нь хөтөлнө тэр тэнд оршино. Эндээс үүдэлтэйгээр тэнэгүүд, дээрэмчдийн тухай сонирхолтой дүгнэлт хийж болох юм.

Төгс дээрэмчин бол өөрт олсон олз, ашигтай ижил хэмжээтэй хохирлыг бусдад учруулдаг байна. Хамгийн энгийн жишээ болох жирийн хулгайг авч үзье. Та хулгайд 1000 төгрөг алдсан гэж бодвол энэ мөнгөнөөс өөр бодит хохирол таньд учраагүй гэж үзнэ. Харин тэр хулгайч өөртөө 1000 төгрөгний ашиг хийжээ. Энэ бол төгс дээрэмчин.  График дээр ОМ хэвтээ тэнхлэгийн дагуу байрлаж,  бүсийг тэгш хувааж байна. Амьдрал дээр төгс дээрэмчид маш ховор, тэд ихэнхидээ V1 эсхүл V2 бүсд харъяалагддаг.

V1 бүсд өөрт унагасан ашиг нь бусдад учруулсан хохирлоос нь давсан дээрэмчид харъяалагдана. Жишээлбэл, банкны ажилтнууд болон үйлчлүүлэгчдэд гэмтэл учруулалгүйгээр банк дээрэмдсэн хүмүүс. V1 бүсийн дээрэмчид нь Х тэнхлэгийн баруун талд оршдогоороо илүү ухаалаг юм. Амьдралд ийм дээрэмчид мөн л тун цөөхөн байдаг. Харин ихэнх дээрэмчид V2 бүсд оршдог. Жишээлбэл, өөрийн эхнэртээ бэлэг авахын тулд хэн нэгнийг 1000 төгрөгний төлөө гудамжинд алж буй хүн.

Тэнэгүүдийн энэхүү орон зайн хэмжээс дээрх тархалт нь дээрэмчдийн тархалтаас тэс өөр. Хэрэв дээрэмчид бүхий л бүсд байдаг бол тэнэгүүдийн олонх нь О цэгээс доош татсан сөрөг Ү тэнхлэгийн дагуу байдаг. Эдгээр хүмүүс тэнэгийнхээ хар гайгаар өөрт нь ашиггүй бас хохиролгүй хэдийч бусдад ямагт хор хохирол учруулж байдаг. Тэд Ү тэнхлэгийн зүүн талд Т бүсд оршино.

Тэнэглэлийн хүч

Удирдах албан тушаал хашин улстөр, ниймгийн эрх мэдэлтэй болсон тэнэг хүмүүсийн учруулах хор хөнөөлийн далайцыг төсөөлөхийн аргагүй. Гэхдээ тэнэг хүн яахаараа аюултай болдог талаар тусад нь нарийвчлан тодорхойлох шаардлагатай.

Тэнэг хүмүүсийн гол аюул нь тэдний тэнэглэлийн логик уялдааг эрүүл сэтгэхүйтэй хүмүүс ойлгох боломжгүй байдагт оршино. Дээрэмчид тэнэгүүдээс илүү ухаалаг буюу ердөө л шургуу хөдөлмөрлөхгүйгээр өөрийнхөө ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх гэсэн өчүүхэн атгаг санаатай байдаг тул тэдний үйл хөдлөлийг ухаантнууд ойлгох боломжтой. Дээрэмчний үйл ажиллагааг урдчилан таамаглах боломжтой учраас хамгаалалтын арга хэмжээ авах боломжтой. Харин тэнэгийн үйл ажиллагааг таамаглах аргагүй. Тэрээр ямар ч шалтаг, шалтгаангүйгээр, төлөвлөгөө, далд санаагүйгээр гэнэгүй байхад огт төсөөлөөгүй байдлаар хохироох болно. Ухаантай нэгэн тэнэг нэгэн бодгальтай тулахдаа огт ойлгомжгүй дүрмээр тоглодог нь тэнэгт давуу байдал үүсгэдэг.

Тэнэгийн дайралт гэнэтийн байдаг. Дайрах нь тодорхой болсон хэдий ч энэхүү дайралт нь эрүүл ухаанаар бүтэцжээгүй учир ухаантан өөрийгөө хамгаалах боломжгүй. Энэ тухай Шиллэр “Тэнэгийн эсрэг Бурхан хүртэл хүчгүй” гэж нэгэнтээ бичжээ.

ТЭНЭГЛЭЛИЙН ДӨРӨВДҮГЭЭР ДҮРЭМ (ТIVД)

“Тэнэг биш хүмүүс тэнэгүүдийн сүйтгэх чадварыг дутуу үнэлдэг”

Тодруулбал, тэнэг биш хүмүүс тэнэг хүнтэй хэзээ л бол хэзээ, хаана л бол хаана хамаагүй харьцсанаар ирээдүйд ихээхэн хохирол авчрах алдаа хийж байна гэдгээ ухаардаггүй байна.

N бүсд оршдог жирийн хүмүүс Т бүсд байх тэнэгүүдийн учруулж буй аюул заналыг үнэлэх боломжгүй нь тодорхой. Харин ухаантнууд, бас дээрэмчид тэнэг, мулгуучуудыг дутуу үнэлдэг нь гайхмаар. Тэнэгүүдтэй байхдаа тэд өөрсдийн оюун санааны давуу байдалдаа найдан санаа амардаг нь тэнэглэлтэй тэмцэж, гарах хохирлыг багасгахад хүчээ дайчлахад саад болдог.

Тэнэг мулгуу хүн өөртөө л лай авчирдаг гэж нийтээрээ ойлгодог. Хөөрхий жирийн хүнтэй тэнэг нэгнийг андуурах хэрэггүй юм. Тэнэгүүдийг өөрийн зорилгодоо ашиглаж болно гэж гэнэхэн сэтгэсэн нэгэн тэдэнтэй эвсэн нийлэх нь бий. Хэрэв тэнэг, мулгуучуудтай эвсвээс та тэдний мөн чанарыг огт ойлгоогүй байна гэсэн үг төдийгүй тэнэг нэгэнд дураараа дургих талбар гаргаж өгч, ирээдүйдээ ихээхэн хохирол амсах болно. Иймд тэнэг, мулгуучуудтай хэзээ ч  бүү эвсэн нэгд.

ТЭНЭГЛЭЛИЙН ТАВДУГААР ДҮРЭМ (ТVД)

“Мунхаг хүн хамгийн аюултай хувь бодгаль. Иймд дээрэмчнээс ч илүү аюултай.”

Хувь хүний сайн сайхныг үнэлэхээсээ өмнө нийгмийн хамтын сайн сайхныг бүхэлд нь авч үзье. Хувь бодгалийн төлвийн нийлбэр математик утгаар авч үзэхийн тулд хамгийн их дурдагддаг ТVД сайтар ойлгох хэрэгтэй.

Төгс дээрэмчний үйлдэл нь эд баялаг нэгээс нөгөөд шилжихээр хязгаарлагддаг. Нийт нийгэмд энэ нь тийм ч их падлий байхгүй. Хэрэв нийгмийн бүх гишүүд төгс дээрэмчид байсансан бол ямар нэг гэнэтийн гамшиг тохиолдохгүйгээр ийм нийгэм аажим ялзардаг. Системийн хэмжээнд баялаг, үүнийхээ төлөө ямар нэг зүйл, үйл хөдлөл хийсэн хэсэгт төвлөрөх бөгөөд нийгмийн бүх гишүүд төгс дээрэмчид тул системийн хэмжээнд тогтвортой байдал хадгалагдана. Төр засаг нь авлигад идэгдсэн, ард иргэд нь хуулиа сахиж мөрддөггүй ямар ч улс орны жишээнээс үүнийг харж болно.

Тэнэг мулгуучууд гол дүрд тоглож эхэлбэл дүр зураг тэс өөрөөр эргэнэ. Тэдэнд ямар ч үр ашиггүй хэрнээ хор хохирол учирч, баялаг сүйрч, нийгэм ядуурна.

График дээрх РОМ шугамын баруун дээд хэсэгт төвлөрсөн хүмүүс нийгэмд баялаг бүтээдэг бол зүүн доод хэсэгт оршиж буй хүмүүс энэхүү баялгийг хүртдэг. Өөрөөр хэлбэл, бүх ухаантнууд, мөн боловсорсон жирийн иргэд N1, тэнэг биш дээрэмчид P1 харилцан адилгүй хэмжээтэй боловч нийгэмд бүгд ач тустай байдаг бол мунхаг дээрэмчид P2, мулгуу жирийн иргэд N2 гай түйтгэр болж, тэнэгүүдийн нийгэмд учруулдаг хор хохирлыг улам өргөжүүлэн тэлдэг аж.

Тэнэглэлийн II дүрэм ёсоор цэцэглэн хөгжиж буй нийгэм болон мөхөж буй нийгэм дэх тэнэгүүдийн тоо ижил. Гагцхүү амжилттай хөгжиж буй болон зогсонги төлөвт орсон нийгмүүдийн ялгааны хувьд гэвэл ядуу нийгэмд:

• Тэнэг биш хүмүүс тэнэг, мулгуучууддаа үйл ажиллагаагаа чөлөөтэй явуулах боломж олгосон байдаг
• Тэнэг биш хүмүүсийн хэсэг дэх ухаантнууд, боловсролтой жирийн иргэд, тэнэг биш дээрэмчдийн тоо тогтмол буурч байдаг

Дэлхийн түүхээс харахад аливаа улс гүрний хангалттай ухаантай хүмүүс эрх мэдлийг атгаж, мулгуу тэнэг, мунхагууд ухаантнуудын бүтээж, босгосон зүйлийг нураахаас сэргийлж байгаа үедээ хөгжил дэвшилд хүрсэн байдаг. Доройтолд орсон оронд хэдийгээр тэнэгүүдийн тоо тогтмол хэвээр боловч эрх мэдэл бүхий дээд давхаргад мунхаг дээрэмчдийн хувь хэмжээ ихсэж, бусад массын хувьд гэнэн жирийн иргэдийн тоо олширсон байдаг аж. Нийгэм дэх бүлгүүдийн байршлын иймэрхүү хуваарилалт нь тэнэг мулгуучуудын хорлон сүйтгэх ажиллагааг улам өргөжүүлж, улс орон мөхөл рүүгээ шулуухан өнхөрдөг ажээ.

Эх сурвалж: Русский  English  Italiano

График: Хувь хүний өөртөө болон бусдад хүргэх ашиг тус, учруулах хор хохирол. Intelligent people (top right); Naive people (top left) ;Pillagers (bottom right); Stupid people (bottom left).

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Rsiccc.jpg#file

• Ухаантнууд-Intelligent people (баруун дээд), нийгмийн баялаг бүтээхэд хувь нэмрээ оруулж, энэхүү хувь нэмэр нь бусдад болон өөрт нь харилцан ашигтай байдаг иргэд
• Гэнэн иргэд-Naive people (зүүн дээд), нийгэмд хувь нэмрээ оруулдаг боловч ялангуяа дээрэмчдэд тонуулдаг иргэд  Энэ бүлэгт мөн ухамсартайгаар нийгмийн сайн сайхны төлөө хүч, хөдөлмөрөө зориулдаг хүмүүс мөн багтана.
• Дээрэмчид-Bandits (баруун доод), өөрийн хувийн ашиг сонирхолдоо хөтлөгдөн хийсэн үйлдэл нь нийгмийн нийт сайн сайханд хохирол учруулдаг иргэд
• Тэнэг хүмүүс-Stupid people (зүүн доод), үйл ажиллагаа нь өөрсдөд нь болон бусдад хор хохиролтой иргэд
• Арчаагүй/үр ашиггүй хүмүүс- Helpless/ineffectual people (төв)

2014.01.05. 11:30PM

@altanalim

Өдөр тутмын амьдрал-ТВ

Өмнө Австрали амьдрал ТВ гэж бичиж байсан даа. Өнөөдөр манайд гардаг ТВ-үүдийн тухай бичнээ.

Би Сансар кабелийн үзэгч. Анх үүнээс өөр кабелийн ТВ байгаагүй болохоор сонголт ч байсангүй. Үндэсний ТВ анх 1967 онд Улаанбаатар хотод эфирт цацагдсан юм. Үеэлийг харах ажилд томилогдсон эгч маань нэг жил хичээлдээ хоцорч очсон нь Польшийн уран сайхны олон ангит “Нохойтой 4 танкчин” киног үзэж дуусаад хотоос ирж байж билээ. 🙂

“Рекорд”

Хөвсгөл аймгийн Мөрөн хотод ТВ нэвтрүүлэг 1974 гарч эхэлсэн юм. Тэр үед  ЗХУ-д үйлдвэрлэсэн хар цагаан мушгидаг Рекорд зурагт 1230 төгрөгний үнэтэй. Тог тогтворжуулагч гээд жижигхэн цагаан юманд заавал залгана. Тэр нь хэд ч билээ бас хөөрхөн үнэтэй байлаа. Миний ах нар “Энэ өвөл мах идэхгүй, хоосон хононо” гэж аав, ээж хоёрт ам өчгөө өгч, өвлийн идэш авна гэж хадгалсан мөнгөөр нь авч байсан гэнэлээ. Тэр хавьдаа ганц ТВ-тэй айл нь манайх. Орой 6-9 цагийн хооронд монгол суваг гардаг, хавийн хүүхдүүд “Боролдойн цаг”-аа үзэхээр манайд цугларч, хөл гишгэх зайгүй болно. Би ч хүүхдүүдтэй муудахаараа “Чамайг хүүхэлдэйн кино үзүүлэхгүй дээ” гэж шаралхана. Хи хи хи.

Тэр үед өдөр болгон “үндэс” гарахгүй ээ.  ТВ-ийн бичлэг УБ-аас онгоцоор ирдэг байсан тул хэрэв тэнгэр муудаад онгоц ирээгүй бол Орбит сувгаа л үзнэ. Эхлээд өдөр алгасдаг байснаа сүүлдээ өдөр бүр гардаг болсон санагдаж байна. Сонирхолтой нь тэнгэр бүрхэг өдөр ТВ гоё гарна. Яагаад ингэдэг талаар аймгийн холбоонд ажилладаг инженер ахаасаа асуухад хөндлөн долгион үүлэнд ойгоод сарнидаггүй гэдэг тайлбар сонсоод ихэд гайхаж байж билээ. Ахыгаа шалсаар байгаад нэг удаа өмнөх өдрийн нэвтрүүлэг давтаж гаргуулаад арга хэмжээнд оруулж байсан түүхтэй. Тийм л эрхийн балай байсан байгаа юм даа. Гэхдээ хаяадаа хүүхэлдэйн кино, бас гоё кино “үндэсгүй” өдөр хаяа давтаж гардаг байсан. Байнга л мэдээ гарч байдаг, аав ээж хоёр Орбит дээр гоё кино гарч байхад “мэдээ үзнэ” гээд шууд мушгичихдаг байж билээ.

Үндэсний ТВ, Орбит хоёрос өөр суваггүй ТВ үздэг байсан хүүхэд насаа бодвол бас ч гэж олон сувагтай болж дээ.  Энэ хэрээрээ ч үзэгчийн авч буй мэдээлэл урсгал тэлж, бид бараг мэдээллийн дарангуйлалд амьдарч байна. Учир нь хүн нүдээрээ авсан мэдээллийнхээ 80 хүртэл хувийг санах чадвартай. Иймд өдөр бүр маш их мэдээллийг нүдээрээ, чихээрээ авахаар стрэсст орсон хүмүүс гадуур бөөн уур унтуу, хэрүүл зарга байх нь ч аргагүй юм.

Хэдхэн жилийн өмнө наадам болохоор л ОДСҮРЭН ахлагчтай явуулын АЯАКО станц хэрхэн ганцхан камерээр наадмын бөхийн барилдааныг чадан ядан дамжуулсан талаар сонсдог байснаа бодвол том ТВ-үүд нь хоёр сувагтай, зарим нь бүүр HD форматаар цацдаг болоод ТВ-ийн салбар манайд хөгжиж байнаа. Би ТВ үзэх, ялангуяа монгол сувгууд үзэх их дургүй. Хүргэж буй мэдээний чанар, нэвтрүүлэгч, хөтлөгч нарын хэллэг, яриа, эфирт биеэ авч яваа байдлыг нь харахаар ТВ рүүгээ үсэрч ороод үсдээд унагачихмаар санагдаад байдаг юм

ТВ-ийн нүүр царай нь мэдээний “дуудлага”, хөтлөгч хоёр. Мэдээний дуудлага гэдэг нь Цагийн хүрд, Цаг агаарын мэдээ явахад тогтмол явдаг аяыг хэлээд байгаа юм. Бид компьютэрээ асаахад Виндоус системд нэг л аялгуу явдаг шиг дэлхийн аль ч ТВ өөрийн гэсэн хөг, аялгуутай. Лав манай нэг ТВ Австралийн ABC сувгийн мэдээний аяыг “туучихсан” л байна лээ.

Цагийн хүрдийн аялгуу, “Цэнхэр залаа” хоёр бол МҮОНРТ-ийн брэнд. Мэдээж МҮОНРТ-ийн мэдээний хөтлөгч нартай юу ярих вэ, мэргэжлийн түвшинд дикц сайтай уншдаг. Тэдний дараа үеийг бэлдэх талаар одооноос бодохгүй бол “акул”-ууд тэтгэвэрт гарангуут нэг хэсэг баларсан 90-ээд он шиг л болчих вий дээ. Хуучин Eagle-д байсан одоо NTV-д байдаг нэг аятайхан бүсгүй бий. Түүн шиг хэдэн сайхан нэвтрүүлэгчтэй болчихвол ч аль ч ТВ-ийн рэйтинг дорхноо л өснө дөө. Миний бодлоор МҮОНТВ мэдээний дикторуудаа арай л ойроос аваад байх шиг байдаг. Мэргэжлийнхэн нь мэдэж байгаа байлгүй дээ.

Дуу, дүрсний хувьд С1 гайгүй ТВ. Хамгийн царайлаг хөтлөгчидтэй нь Eagle. Тэдний цаг уурч Өнөболд нийт 250 орчим үгэнд үгийн сан эргэлддэг бөгөөд гар хөлөө савчаад, хоолойгоо шахаад ихэд сүртэй ярих нь “хөөрхөн”. ККК. За тэр хэлээ хазсан, “одоо”, “бас” сул үг, “өөрөөр хэлбэл”,”ёстой” үгсийн санд нь байнга хэрэглэгддэг сурвалжлагч, хөтлөгч, сэтгүүлч нарыг бол харах ч юм биш. Хувийн ТВ-үүдийн хувьд хаяа 25, UBS-ээр гайгүй нэвтрүүлэг гарч харагдахаас үзэх юм ч их л ховор юм.

Гадаад кино орчуулж их гаргах юмаа. Оюуны өмч, патентаа болъёо гэхэд ядаж зөв сайхан орчуулаад, сайхан дуу оруулсан кино гаргаж болдоггүй л юм байх даа? ТВ болгон тус тусдаа орчуулж, дуу оруулж мөнгө зарж байхаар кинонуудаа хувааж авч байгаад сайн орчуулаад, сайтар дуу оруулаад тэгээд солилцоод гаргаад байвал хүн хүч, хөрөнгөө арай илүү үр дүнтэй хуваарилмаар бодогдож явдаг. Хэдийгээр дээр үеийн зарим орчуулгын кино монгол хэл дээр яг эх хэл дээрхи шигээ гоё байдаггүй ч Эльдар Рязановын бүтээл “Ийм нэгэн явдал” кинонд орос хэл дээр, монгол хэл дээр ижилхэн. Яагаад гэвэл “ам барьсан” жүжигчид нь их сайн ажилласан болохоор яг л тэр хүн дуугарч байгаа юм шиг сонсогддог.

Оросын сувгуудаас НТВ үзэх их дуртай. Энэ сувгийн нэвтрүүлгүүд ерөнхийдөө мэдээллийг өөр өнцгөөс хүргэхээр чармайдаг. Лав Австралид энэ сувгийн мэдээ орос хэл дээр гардаг. Цагийн зөрүүнээс болоод гоё нэвтрүүлэг, кино нь шөнө гардаг нь жоохон асуудалтай ч ямар ч байсан намайг баясгачих нэвтрүүлгүүд гараад л байх юм. Австралийн ABC-гийн асуудал дэвшүүлсэн нэвтрүүлгүүд гоё ч манайд дамжуулж байгаа нь чанар их муутай, жирилзээд олигтой гардаггүй. Манайд 4 цагийн үед гардаг англи хэлний нэвтрүүлгүүд нь их сайн. Уг нэвтрүүлгийг МҮОНРТ VoiceBox-оор гаргадаг. Хэрэв системтэй, тэвчээртэй үзвэл хэлний курсэд мөнгө төлөхгүйгээр англи хэл сурчих боломжтой л доо.

Миний компьютерийн screensaver ОРТ ТВ-ын цаг. Цаг хугацаа яваал байгааг надад сануулж байнга сануулдаг учраас их зүгээр байдаг юм. Татаж авах бол эндээс http://www.screensaver-clock.com/?screensavers=1

”Education Australia” Info Session

“Education Australia” Information Session

One: South Australia

Date: 2012:06.23

Time: 10:30AM-1.30PM

‎10.30               Opening remarks and introducing presenters

10.45-11.05    Lucky country Australia: Mr. David Lawson-AusTrade Commissioner 

11.05-11.20    South Australia-Festival State: James Harris, AVID Mongolia

11.20-11.40    University of Adelaide (Khurelbat-ADS 2010 )

11.40-12.00    Flinders University (Batkhishig ALA-2011)

12.00-12.20    Quiz (Bolormaa ADS-2009)

12.20-12.50    Australian Government Scholarship opportunities (Alimaa-ADS 2003, ALA-2009)

12.50-13.20    Q & A

13.30                Closing and group photo.

Two:

Due to many requests from employers, we have extended the registration till June 20th, 2012. Please, encourage your friends and colleagues to register by sending a CV to mordogch@yahoo.com. The event is by invitation ONLY. One rule for everyone. No exception.

Ажил олгогчдын хүсэлтээр бүртгэлийн хугацааг 2012.06.20 хүртэл сунгав. Өөрийн найз нөхөд, хамт ажилладаг зорилтот бүлгийн хүмүүсдээ СиВи-гээ mordogch@yahoo.com руу илгээж бүртгүүлэхийг зөвлөөрэй. Энэ арга хэмжээнд зөвхөн УРИЛГААР оролцох боломжтой. Нэг дүрэм бүх хүнд үйлчилнэ.

Three: 

I am strongly recommend you to read widely about Australia. Two our Australian presenters will give a speech in English, therefore it will very helpful to have background information. Also, we will have a QUIZ to freshen-up.

Та бүхнийг Австралийн тухай боломжоороо олж мэдэхийг зөвлөж байна. Манай хоёр илтгэгч англи хэл дээр ярих учраас тодорхой мэдээлэлтэй байвал та бүхэнд ойлгоход хялбар байх болно. Бид мөн”Асуулт-Хариулт”-ын уралдаан зохион байгуулж, гэнэтийн бэлэг барих болно.

See you guys on June 23. Please, come 15 minutes early for registration.

6 сарын 23-нд уулзацгаая. Бүртгэлд зориулж 30 минутын өмнө ирээрэй.

Өөрийгөө танилцуулж сурах нь.

Өөрийгөө зөв зүйтэй танилцуулж сурна гэдэг нь хувь хүний зан чанар, хандлагаас их хамаарах юм. Хүүхдүүдийн захиаг уншихад нийтлэг ажиглагдсан зүйлс.

Олон улсын харилцаа төгссөн хүүхдүүдийн захиа цэгцтэй, өгүүлэмж зөвтэй байх юм. Гадаадын хөрөнгө оруулалттай байгууллагад ажилладаг залуучуудын СиВи нь стандарт шаардлага хангасан байх юм. Имэйлээ ярианы хэлээр их бичицгээх юм. Англиар бичсэн СиВи-нд үг үсэг, нэр томъёоны алдаа их байх юм. Нийтлэг дутагдал нь referee буюу чамайг хэн бэ гэдгийг хэлж чадах хүмүүсийн нэр, албан тушаал, холбогдох утас огт байхгүй байлаа.

Залуучууд ч гэлтгүй сонгуульд нэр дэвшигчдийн танилцуулга үзээд гайхшаа барж суутал Peakfinder: http://nomiinclub.blogspot.com/ ингээд сайхан биччихжээ. Тэгэхээр залуучууд СиВи гэж юу вэ гэж асуух нь аргагүй ч юмаа даа.

СиВи буюу Curriculum Vitae (латин хэлний “Амьдралын замнал” гэсэн утгатай үг) гэдэг нь чиний дэлгэрэнгүй нэрийн хуудас. Чамайг хэн бэ гэдгийг богино  хугацаанд олж мэдэх хамгийн хүчирхэг танилцуулга. Заримдаа Resume гэж нэрлэх нь ч бий.

Массачусетсийн Технологийн Их сургуулийн ийм лавлах байна. Илүү их академик талын буюу магистр, докторт сурах хүсэлтэй хүмүүст хамааралтай.

СиВи яаж бичих вэ? http://gecd.mit.edu/sites/default/files/CV%2008_11_0.pdf

Захиа яаж бичих вэ? http://gecd.mit.edu/sites/default/files/Cover%20Letters%2008_11_2.pdf

Нийтлэг мэдээлэл гэвэл http://www.cvtips.com/ сайхан вэб байж байна. Гүүгэл-дээд гараад ирэх юмыг хийж чадахгүй байнаа гэдэг нь зорилтот бүлэгт тавьж буй сүүлийн шалгуурыг хангахад маш их цаг зарцуулах шаардлагатайг харуулж байна.

Энэ блогийн сүүлийн нэг жилийн бичлэг мэдээлэл боловсруулах, шүүлтүүртэй хандаж сурах ур чадвар эзэмшүүлэхэд чиглэгдсэн юм. Энгийн зүйл бичихээр хандалт ихэсдэг, тархи толгой ажиллуулах зүйлс бичихээр багасдаг нь мэдээлэл боловсруулах ур чадвар дутмаг байгаагаас болж байгааг өнгөрсөн жил ажигласан. Тогтмол уншдаг 100 хүн байдаг. Тэдний ихэнхи нь гадаадад сурдаг. Тэгэхээр энэ ур чадвар манай боловсролын системд байхгүй байгааг харуулж байна. Яавал энэ ур чадварыг эзэмших вэ? Их унших хэрэгтэй, бодох хэрэгтэй. А-аас Я гэдэг шиг шууд зааж болохгүй “зөөлөн” мэдээлэл учраас зөвхөн туршлагаар бий болдог зүйл юм.

Бэлэн хоол 

Шүүмжит сэтгэлгээ

Мэдлэгийг хянах боломжтой юу?

Мэдээлэлд шүүлтүүр тавих нь.

Хил, хэл, мал гуравтайгаа байвал бид БАЯН

Ямар мэргэжлээр сурах вэ гэдэг асуултын хариу:

Тоо юу, хэл үү?

Чухлын чухал мэргэжлүүд

Завтай хүн

Зан төлөвдөө нийцүүлэн мэргэжлээ сонгох нь

Энэ блогт саяхнаас зочилсон хүмүүс уншаад байж дээ. 2009 оны 1 дүгээр сараас хойш будаа, цагаа болох зүйл их ч бичиж. Олон ч хүүхэд хичээн зүтгэсээр тэтгэлэгт хүрч. Тэнд миний оруулсан хувь нэмэр бий гэж бодохоор “сайхан зан” хөдлөөд энэ бичлэгийг хийлээ. Миний олж цулуулсан мэдээлэл, сурсан мэдсэн зүйлс, амьдралын туршлага олон хүнд түгэж, тус дэм болох болтугай.

Хүндэтгэсэн

Алимаа

2012.06.09

PS: СиВигээ явуулахдаа CV_NAME.doc эсхүл .txt .pdf файлаар явуулна уу. Жишээ нь CV_ALIMAA.doc г.м.

Бид буруугүй

Хүнтэй уулзахаар өрөөнд нь орохдоо та бүхэн хаалгаа ямагт хаадаг байх. Би ч бас тэгдэг. Намайг орохоор багш маань хурдан гүйж очиж хаалгаа онгойлгоод байхаар нь “яаж маяглаж байгаа хог вэ?” гэсэн шүү юм боддог байсандаа одоо инээд хүрдэг. Австралид ажлын байран дээрхи бэлгийн дарамт буюу sexual harassment маш том асуудал. Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүн нэг өрөөнд ороход эрэгтэй нь өөрийгөө хамгаалах бүх арга замыг хэрэглэдэг. Эмэгтэйчүүдийн эрэгтэй эмчид үзүүлэхэд хажууд нэг эмэгтэй сувилагч заавал байдаг. Манай сургуулийн гадаад эрэгтэй оюутан өөр орноос ирсэн эмэгтэй оюутны бэлхүүсээр тэвэрч, гитар шиг сайхан биеийг нь “магтсан” нь түүнийг сургуулиа төгсөх боломжгүй байдалд хүргэж байсан тохиолдол ч гарсан юм.

Энэ талаар хөгжиж буй орнуудаас ирсэн нийгмийн боловсрол муутай мань мэтэд ой тойнд ортол нь хэлж ярьж өгнө. Хүний зан үйлийн онолоор хүчирхийлэгч этгээд ямагт өөрөөсөө чадал дорой объект сонгодог. Эр нь эмээ, том нь жижгээ, дарга нь цэргээ г.м энэ жагсаалт дуусахгүй.

Манай улсад ажлын байран дээрхи бэлгийн дарамт маш их. Орос хэлэнд “Если сука не захочет, то кобель не вскочит” гэж зүйр үг бий. Зөвхөн эрчүүдээс гадна эмэгтэйчүүдийн зан үйл мөн үүнд нөлөөлнө гэсэн утгатай. “Ийм нэгэн явдал” шиг хайр дурлалын асуудал байж болох ч гэлээ ажлын байран дээрхи романсад залуу бүсгүйчүүд гэхээсээ илүү эрчүүд илүү буруутай. Залуухан сайхан охиныг өөр сонголт хийх боломжгүй болтол дарамтад оруулчихаар аливаа амьтны зөнгөөр биеэ хамгаалах ганц арга нь “хүслийг нь гүйцээх” болно.

Оюутан залуу охидууд дунд бидний нэрлэдгээр “аальгүй” гэж хэлж болох наалинхай ааштай уяхан “согоонууд” олон байдаг. Тэдний сэтгэхүй нь өөрт байгаа үнэт капиталаа ашиглан зам мөрөө тэгшлэн төгсөх юм. Ажил дээр ч энэ чиг хандлага хэвээр хадгална. Энд би хөөрхөн ааштай охидыг биш, угийн сэкс эротик имиджтэй залуу бүсгүйчүүдийг хэлж байгаа юм шүү.

Хэдэн жилийн өмнө МГУ төгсөгч, их сургуулийн багш найзынхаа ажлаар орлоо. Тэр үед хүйсээ гаргасан футболка ид моодонд байсансан. Бид хоёрын санал залуу сайхан хүмүүс гоё ганган байх ямар сайхныг ярилцаад өөрсдийнхөө сайхан байсан үеэ мэдээгүй өнгөрөөсөндөө харамсцгааж билээ. Бидний оюутан үед уранхай жийнс, томдсон футболка, буржгар том үс моодонд байлаа. Тэр надад оюутан охид, эрэгтэй багш нарын харьцааны тухай ярьж бид өөрсдөө яаж бэлгийн дарамтанд ордог байснаа дурсан “зөнөг порПИЙСОРуудыг” санал нэгтэй “хараасансан”.

Манай сургуульд тэтгэвэртээ дөхсөн нэг багш байсан юм. Украйн охид бүдүүн гуян дээр нь гараа тавьсан шар сэмжилсэн энэ өвгөний талаар ярьдаг байсан ба шалгалт өгч асуугдахдаа санал болгосон сандал дээр нь сууж болохгүй шүү гэж захиж байсансан. Оюутнууд хэн нь хэн бэ гэдгийг мэддэг, жиг жуг ярьдаг тул иймэрхүү зүйл дорхноо ил болдог. Үүнтэй ижил хэрэв манай их дээд сургууль, дунд сургуульд бэлгийн дарамт өргөн хэмжээнд байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсон энэ үед залуу охид, бүсгүйчүүд үүний эсрэг нийлж, тэмцлийн бүрээгээ үлээх нь цаашдын хөгжил дэвшилд их тустай. Хэрэв энэхүү сэтгэлгээний соёлыг хэвшүүлвээс албан тушаал ахиж, амжилттай яваа бүсгүйчүүдээ элдвээр хэлж гоочлох асуудал аяндаа байхгүй болж, бүгд “шударгаар” хуруудацгаадаг болно. “Албан тушаалын шатаар хөлөө дэлгээд дээшээ” гэдэг аксиомыг бут ниргэх болно.

Ажлын байран дээрхи хүчирхийлэл, бэлгийн дарамтын тод жишээнүүд захаас аваад олон. Миний амьдралд чиг маш өргөн дэлгэр тохиодог. Даанч эрчүүд нь байтугай эмэгтэйчүүд нь энэ бол дарамт гэдгийг ойлгох нь үгүй.

1. Манай ажлын Т ах (нөгөө надтай зад хэрэлдээд тамхинаас гардаг) эмэгтэйчүүдийнхээ овгор, товгорыг илэх, бэлхүүсээр тэврэх дуртай гар байлаа. Би ч тэр бүртэй нь зад үзэлцэнэ. Нэг удаа намайг тэгэхээр нь даргадаа үсэрч ороод матав. Дарга эрэгтэй болохоор дуугай тамхиа баагиулан сонсов. Хоёр хоногийн дараа ажлын 50 гаруй насны эгч нар намайг загнав. “Чи юун сүртэй юм. Яадаг юм, манай Т дандаа л тэгж байдаг. Гэм хор байхгүй”. Би ч шатаад явчихлаа. “Дуртайгаараа та нар тэгж илүүлж таалуулж бай. Би лав чадахгүй. Ажиллагаагүй болоод гартаа орсон тиймэрхүү зөнөг өвөө нарт тэгж чиг үнэгүй таашаал эдлүүлэхгүй шүү”

2. Миний багшаа гэж хүндэлж явдаг докторын хэлсэн үг: “Толгой муутай ч ажиллагаа сайтай …… шиг хүүхнүүд ингээд дарга болоод дэвшээд явдаг. Толгой сайтай ч ааш муутай Алимаа шиг хүүхнүүд ингээл нэг газраа дэвхцээд байдаг хорвоо доо”.

3. Саяхан манайд томдоо орох ТББ-ын тэргүүн хэлж байна. “Алимаа минь жоохон өндөр бол. Эрчүүдийн нүдэнд торохгүй байна шүү дээ чи”. Би “Намхан дарга нар бас байдаг юм ш дээ. Динозаврын дэгдээхэй дагуулах таньд гоё байдаг юм уу?”. Тэр өөрөө намхан пагдгар хүн.

Эдгээр жишээнээс харахад эмэгтэй хүн болж төрсөн учраас дарамтанд байх нь бараг чиний “ариун” үүрэг гэж хэлж байна. Би, бид эмэгтэй хүн болж төрснөөрөө буруудах ёсгүй.

Study in the USA

Америкт бакалаврт суралцах боломж

http://mongolia.usembassy.gov/ugrad3.html

Бакалавр, магистрт суралцах боломж

http://www.gobieducation.org/index_1.html

ИЧ: Зарлалын бодит үнэнийг тухайн байгууллагын веб хуудасны эзэн хариуцна. Хи хи хи.

Үнсгэлжин

Зорилтот блогчид бүлгийн гишүүдийн энэ сарын сэдэв хүүхдийн эрх. Манай улсад энэ талаар “бичдэг”, “мэддэг” хүмүүс шороон бум, энэ чиглэлээр ажилладаг төрийн бус байгууллагын тоо 300 давсан.

Би төрүүлсэн үрээ өөрөө мэдъе, хүн биш хүүхэд гэдэг сэтгэхүйг яавал халж эрхээ хамгаалах чадамжгүй тэднийг яавал ирээдүйн биш өнөөдрийн иргэн гэж хардаг болгох вэ? Энэ олон асуултын хариуг би мэдэхгүй. Гэхдээ “эрх” гэж томруулж ярихаасаа өмнө өдөр тутам тохиолддог та бидний мэддэг боловч мэдэрдэггүй зүйлсийн талаар бичихээр шийдлээ.

Надад залуу бүсгүйчүүдийн СиВи унших тохиолдол олон гардаг юм. Тэнд “Үнсгэлжин”, “Гоо охин” гэх мэт хүүхдийн уралдаанд түрүүлсэн гэж бичсэн байх нь олонтаа. Үнэхээр бахархамаар хэрэг мөн. Гэхдээ…

Та бүхэн санаж буй бол ТВ-ээр бага насны хүүхдүүдийн мисс шалгаруулах тэмцээн гаргадаг. Бүлтийтэл нь гоёж, уруул, нүдийг нь будсан бяцхан охидууд дуулж, бүжиглэж, шүлэг уншиж, асуултад хариулдаг. Юмны учир мэдэхгүй тэднийгээ балчир наснаас нь эхлэн гадаад үзэмжээр нь “зодолдуулчихаж” байгаа эцэг эхчүүд, шүүгчид юу бодож явдгийг би мэдэхгүй. Бодоход багаас нь эхлэн авъяас чадварыг нь сорьж, дуртай чиглэлийг нь сонгуулах байх Саяхандаа нэг блог дээр 10 настай охин нь ноолууран хувцасны шоунд загвар өмсөх эрхийн төлөө уралдаад түрүүлж чадалгүй, нус нулимстайгаа хутгалдсан талаар бичсэн байсан.

Ялагдлын шорвог амтыг арван насандаа мэдэрсэн тэр охин амьдралд ялагч, ялагдагч байдаггүй гэдгийг ойлготлоо дахиад 20 жил болох байх. Өөртөө итгэлтэй залуу бүсгүй болж төлөвшихөд түүнд олон олон ялалт хэрэгтэй.

Эгчийн яриа: Охиных нь ангийн хүүхэд чи НӨГӨӨ Л палаажаа өмссөн юм уу? гэж асуусан гээд 5 настай Б дүү маань хүүхдийн баяраар заавал шинэ палааж өмсөнө гэсэн гэнэ. Учир нь шинэ жилээр өмссөн хамгийн хайртай “бомбогор” гоёлын цагаан палаажаа мартын 8-аар өмссөн юм. 1997 он

Найзын яриа: Дөрвөн настай охин нь толинд өөрийгөө хараад миний хамар муухай, нүд онин, би халтар г.м-ээр явж өгч байна гэнээ. 2002 он.

12-15 настай охидууд дэглэм барьж турж байна.Шилжилтийн насандаа бэлгийн даавар ялгаруулж эхэлснээс болоод таргалдаг үе нь таарч байхад хоолоо хасч байгаа тэднийг яалтай. Багаас нь гадаад үзэмжийн асуудлыг нэгд тавьчихаар мэдлэгт биш үзэмжинд дулдуйдсан хүмүүс олширно. Миссийн тэмцээнд оролцогчдын ихэнхи нь ийм төрлийн тэмцээнд багаасаа оролцсон охидууд байдаг. Алимаа өөрөө намхан, царай муутай болохоороо миссүүдэд атаархаад ийм юм бичиж байна гэж бодуузай. Насанд хүрсэн хүмүүсийн дунд миссээ шалгаруулна уу, зиссээ шалгаруулна уу хамаа алга. Оролцогчид нь үүрэг хариуцлагаа, гарах үр дагаврыг нь хүлээх чадвартай. Харин цэцэрлэгийн насны, шилжилтийн насны, насанд хүрээгүй төлөвшөөгүй хүүхдүүдийн талаар энд ярьж байгаа юм шүү. Эмэгтэй хүний энд тэндээ овойж товойдог гоо сайхан нь бүрэлдээгүй 16 настай дунд сургуулийн сурагч охин миссийн титмийн төлөө тайзан дээр усны хувцастай инээмсэглэн алхална.

Биеийн гадаад үзэмж, туранхай л бол гоё гэдэг нийтлэг ойлголт манай нийгэмд улам бүр тархсаар. Миний хөгшин ээжийн үед тарган цатгалан эмэгтэйг нүүр дүүрэн сайхан эмэгтэй гэж үнэлдэг байсан гэнэ лээ. Тийм ч учраас “буяны тарга” гэдэг ойлголт монголчуудад бий болсон байх. Хөдөлгөөний дутагдалд орох боломжгүйгээр хөдөлмөрлөдөг байсан тэр үеийн хүмүүс бүгд шөрмөслөг, мах шөл нь таарсан хүмүүс байсан (60-аад оны хүмүүсийн зургийг манай үеийнхэнтэй харьцуулаад хараарай). Тарган хүн мэр сэр байсан нь ихэнхидээ өвчний тарга байсан юм. Сэтгэл судлаачдын нотолж байгаагаар өвчний учраас л биш бол илүүдэл жинтэй, эсхүл хэт туранхай байна гэдэг нь тэр хүн сэтгэл зүйн ямар нэг асуудалтай байгааг харуулдаг гэнэ лээ. Энэ асуудал нь ихэнхи тохиолдолд бага насандаа авсан сэтгэл зүйн гэмтэлтэй холбоотой байдаг гэсэн шүү.

 

 

 

 

 

So bad, it’s good for you.

Unraveling medical contradictions.

Scientists keep telling us that science isn’t based on certainty. Findings are always provisional, subject to change when new evidence emerges.

Анагаахын шинжлэх ухааны эсрэг тэсрэг байр суурь

Шинжлэх ухааны судлаачид шинжлэх ухаан нь өөрөө нягт тодорхой зүйл дээр үндэслэгдээгүй гэж батлан хэлдэг. Судалгааны дүгнэлт нь тухайлсан тул шинээр нотлох баримт гарч ирэхэд, өөрчлөгдөх боломжтой юм.

1. SALT

The prevailing view is that salt causes the body to retain water, which increases blood pressure and leads to heart desease. In Mongolia, cardiovascular desease is the number one cause of death (MCC, 2010).

Нийтлэг ойлголтоор давс нь ус хуримтлуулдаг. Ус хуримтлагдсанаар цусны даралт ихэсдэг тул энэ нь зүрхний өвчлөлд хүргэдэг. Монголд зүрх судасны өвчин үхэлд хүргэдэг хамгийн нэгдүгээр шалтгаан юм (МСС, 2010).

One research, published in British Medical Journal (2009) found that a high-salt diet increased the risk of stroke by 23 %.

British Medical Journal (2009)-д нийтлэгдсэн судалгааны дүгнэлт хүнсэн дэхь давсны их хэрэглээ нь цус харвах магадлалыг 23% нэмэгдүүлдэг.

An analysis of seven studies on salt and cardiovascular desease, published in the American Journal of Hypertension, found that there was no strong evdience that consuming less salt reduces the risk for heart attacks and strokes in people with normal or high blood pressure.

American Journal of Hypertension -д нийтлэгдсэн давс болон зүрх, судасны өвчний хамаарлын долоон судалгаанд шинжилгээ хийсэн дүгнэлтээр давс бага хэрэглэх нь хэвийн болон өндөр даралттай хүмүүс зүрхний дутагдалд орох, цус харвалтыг бууруулдах болохыг нотлох бодитой баримт байхгүй болно. 

The May issue of the Journal of the American Medical Association published interesting findings. A study led by Dr Jan Staessen, of the University of Leuven in Belgium, followed 3681 Europeans. The researchers found participants with the lowest salt intake had the highest rate of death from heart desease (4%)

 Journal of the American Medical Association-сэтгүүлийн тавдугаар сарын дугаарт нэгэн сонирхолтой дүгнэлт гарчээ. Бельгийн Лөөвэний Их сургуулийн Др. Жан Стаиссений ахалсан судалгааны баг 3681 европ хүн судалсны үндсэн дээр эдгээр иргэдээс давс хамгийн бага хэрэглэдэг хүмүүс бусадтай харьцуулахад зүрхний өвчнөөр хамгийн их нас барсан болохыг тогтоожээ (4 хувь нь).

Now, are you confused? Well, a verdict is if you suffer from hypertension or from heart desease, go easy on the salt.

Толгой чинь эргэчихэв үү? Дүгнэлт нь хэрэв чи өндөр даралттай, эсхүл зүрхний өвчтэй бол давс бага хэрэглэ.

Credits goes to Clint Witchalls, The Independent.

 

 

Бэлэн хоол

Хоёр минутын бэлэн гоймонг англиар instant noodle гэж нэрлэдэг. Хэрэв анзаарсан бол эхний үед миний өгсөн “будаа, цагаа” нь нэг, хоёр, гурав гэж дугаарласан, амаа түлчихгүй шиг идчихэд болохоор бэлэнгээс бэлэн байсан бол сүүлийн үед “тогооч” би хоолныхоо амт, чанарт сүрхий анхаарч байна. Идэхээсээ өмнө эх болсон хамаг амьтан зургаан зүйлсийн тухай, хоол байтугай өвдөл цөвдөлхөн ч олдохгүй байгаа бусдын талаар бодуулах гэж, та нарыг өлөн хоосон явахад хоолондоо түрүүлээд хүрчихсэн тарган, цатгалан хүмүүсийг “унаган буяны таргатай” гэж магтахаасаа өмнө тэд тарга тэвээргээ хэрхэн хадгалж байгаа талаар нь эргэцүүлэн бодуулахын тулд төрөл бүрийн сэдвээр бичиж эхэллээ.

Мэдээж өгч буй мэдээллийг хүлээж авахад “бэлэн” болсон хүмүүс үүнийг ойлгож, олж харж чадна. Түүнээс түүхийн аль ч цаг үед, суралцах явцад “будааны хүүхдүүд” оршсоор байдгийн адил шүүмжит сэтгэгчид мөн байсаар байна. Хэрэвзээ эдгээр өгүүлбэрүүд асуулт дагуулж байвал мэдлэгийн талаар бичсэн постуудыг эргээд уншаарай.

Идэвхитэй нүүрномдсон хоёр сарын хугацаанд олж харсан хамгийн том ололт нь залуу насны максимализм дээр радикал үзэл ямар их газар авч байгааг, тэр үзлээ илэрхийлэх арга хэлбэр ямархуу байгааг мэдэрлээ. Залуучуудын энэ их эрч хүчийг зөв гольдирол руу нь залах институц тогтолцоо байхгүй байгаа нь үүний нэг шалтгаан юм. Тухайн үедээ зуун хэдэн их дээд сургуулийг байгуулсан шалтгаан нь мөнгө санхүүгээс гадна залуучуудыг төлөвшүүлэх институц тогтолцоог ажиллуулах байсан баймаар юм. Даанч энэ систем ажилласангүй.

Оюутны холбоо, монголын залуучуудын байгууллага г.м залуучуудын эрх ашгийг хамгаалах ёстой олон нийтийн байгууллага нь “сэргэлэн” нэгний карьерээ өсгөх шат дамжлага болон хувирч, популист улс төрчингүүдийн дараа үеийг бэлдэх болсоор даруй арван жил болжээ.

Хүний хөгжлийн хувьд залуучууд ямагт максималистууд байдаг. Би ч өөрөө тийм байсан. Аливаа зүйлийг абсолют утгаар нь хүлээж авах энэ үзэл дээр нь мэдээллийн сөрөг урсгал нэмэгдээд радикаль үзэл болж бүрэлдэх хөрсийг сайхан бүрдүүлж өгч байна. Мэдээллийг шүүлтүүртэй хүлээж авах туршлага, дадал суугаагүй тэд эрх мэдэлтнүүдийн мэдээллийн талбар дахь зарлаагүй дайны далд хохирогсод. Ажиллах хүчний дөрвөн хүн тутмын нэг болсон 25-35 насныхны дунд гутарсан цөхөрсөн хүмүүс ихсэж. Тэдний цөхрөлөө илэрхийлж буй хэлбэр нь миний хувьд хамгийн сонирхолтой байдаг.

Хэвлэл мэдээллээр бичээд, яриад байгаа шиг манай улс, бид тийм ч их баларчихсан, болохоо больчихсон бишээ. Жишээлээд байгаа хөгжлөөрөө “тасарчихсан” орнуудын сүүлийн 100 жил бүтээсэн нийгмийн хөгжил, байгуулалтыг хийх гэж зүтгэцгээж байна. Бид чинь Африктай харьцуулахад “улс, үндэстэн”-ээ аль эрт байгуулчихсан хүмүүс.

Цагаан морин жил нийгмийн байгуулалт солигдсоноос хойш хорин жил өнгөрч. Үндсэн хуульдаа тунхагласан ХҮНЛЭГ, АРДЧИЛСАН нийгэм байгуулах явцдаа АРДЧИЛАЛ-д өндөр ач холбогдол өгсөнөөс хүн төвтэй нийгэм байгуулах асуудлыг орхигдуулсны гор нь энэ бухимдал, цөхрөлөөр илэрч байгаа юм. Хэрэвзээ Үндсэн хуулийн тодорхойлолтыг харвал ХҮНЛЭГ нэгд, АРДЧИЛСАН хоёрт байгаа биз???

“Тууврын замд” киноны хэлц үг “Түрүүлж нүү, өрсөж ид” зарчмаар хорин жилийг туулахдаа хүнлэг байдлын гол үндсэн агуулга нь болох тэгш боломж олгох систем ажилласангүй. Үүний үр дүнд баян, ядуугийн туйлшрал үүсч, бидний голоод хаячихсан Марксийн сургаальд гардаг “ангийн тэмцэл” хурцадахаас сэргийлэн популист амлалтууд  хөвөрч байна.

Чинээлгээ болъёо гэхэд мэдээлэлтэй дундаж давхарга бүрдүүлэхэд эрх баригчид юу хийхээс хамаарч бидний дараагийн 20 жилийн хөгжлийн чиг хандлага тодорхойлогдоно. Өнөөдрийн боловсролын системд хийгдэж буй өөрчлөлтүүд үүнд чиглэгдэж байгаа. Харин хэлбэрийн өөрчлөлт үү, агуулгын өөрчлөлт үү? Хэрэвзээ яг одоо энэ өөрчлөлтийг шүүмжилж эхэлбэл үүнийг ойлгож хүлээж авах шийдвэр гаргагчийг өдрийн цагаар локатор бариад хайсан ч олдохгүй байх магадлал өндөр юм. Тийм болохоор үр дүнгүй зүйлд цаг, нээрвээ зарж суухаар залуустаа бэлэн хоол өгчөөл, сайхан аашаа хөдлөхөөр төрөл бүрийн амт хачир оруулчаал сууж байвал миний хувьд болоо доо. Яагаад гэвэл 2005 онд Дэлхийн банкнаас ядуурлыг бууруулах чиглэлээр семинар зохиоход үг хэлсэн бүх хүмүүс хүүхдийн мөнгө 25 мянган төгрөгийг дэмжиж байсан юм. Аниа нь дутагдлын хажуугаар дуугай өнгөрөх биш “Та нар үр удмаараа халамжийн тэтгэмжээр амьдардаг хүмүүсийн бүхэл бүтэн бүлэг гаргаж ирэх гэж байна шүү дээ” гэх мэтээр шүүмжлээд амжилтад хүрээгүй. Үр дүнд нь төрөлт ялангуяа орлого багатай өрхийн гишүүдийн тоо гэрлийн хурдаар өссөн, намууд халамжийн амлалтаар уралдсан. Тэр ч байтугай одоо бүлэг байтугай нийгмээрээ халамж хүртэцгээж байна шүү дээ…

Тэгшээд: Өнөөдөр нилээд их бодож байж идэхээр будаа чаналаа шүү. Шингүүртэй байх болтугай.

Буруу зөнөсөн нь…

Сүүлийн хоёр сар НН-оор донтох шиг л боллоо. “Сайхан үгс” нэртэй хөлөөв байгуулагдсаныг мэдээд яаж яваад чиг юм тэнд орчихлоо. Эхний хэд хоног хүмүүсийн хэрэглэж буй үг хэллэг, биеэ авч яваа байдлыг хараад уур хүрээд, уушиг зүрх сагсайлгасан тул тэмцлийн галыг өрдөв.

Ямар хүмүүс ажлын цагаар ингээд нийгмийн сүлжээгээ “тэмтрээд” сууж байдаг юм бол гээд судалж үзэв. Дутагдлын хажуугаар дуугай өнгөрөх биш хэлж, хэлцэж, хэрэлдэж чиг үзлээ. Сүүлдээ ч би ер нь яг хэнд зориулаад хэний төлөө цагаа үрэн барин блог хөтлөөд илүү юм сараачаад суудаг юм бол гэж гайхаж чиг эхэллээ.

Хоёр сар донтсоны үр дүнд ямар ч байсан монголын интернэт хэрэглэгч залуусын талаар ерөнхий дүр зурагтай боллоо. Тархи толгой ажиллуулсан юм бичихээр уншигчдын тоо буурдагийн учрыг ч олох шиг боллоо. Долоо хоногийн чухам аль өдөр бичигдсэнээс хамаардаг хандалтын тооны хэлбэлзлийг тайлбарлах юмтай ч боллоо. Мөн сэтгэгдэл бичдэггүй, бичлэг “таалдаггүй” байдгийн учир шалтгааныг чиг олох шиг боллоо. Гадаадад яаж, тэтгэлгээр сурах вэ утгатай ижил асуултаа мянга түм дахин давтаад байдгийн учрыг чиг олох шиг болов.

Айхтар айхтар үг хэлээд асар “идэвхитэй” байгаа хүмүүсийн профайлыг ч харлаа. Заримтай нь “үерхэж”, нилээн хэдийг “матаж”, бас бус хүмүүстэй “чаатлав”.

Нэгэнт нийгмийн сүлжээ нь олон нийтийн газар учраас хэн ч үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхтэй. Үүнийг би хөхиүлэн дэмждэг. Харин бусдын үзэл бодлыг бүдүүлгээр мушгин гуйвуулж, хараалын үг, хэллэгийг хамаа, намаагүй хэрэглэх нь арай л бишээ. Эсхүл нас, намбандаа байхгүй залуучуудын ажлын цагаараа арзганаж, алжаалаа тайлдаг талбар луу дурандаа гүйж очоод өөрийн хүүхдүүд шиг хүмүүстэй дальжиганасан миний хохь юм байхаа даа.

Аниа нь өнөөдрөөс эхлээд зөв зөнөхөөр шийдлээ. Тийм болохоор НН дахь янз бүрийн хөлөөв, бүлгэм, дугуйлангаас гарахаар шийдэв. Үзэл бодлоо хуваалцсан, намайг доромжилсон, зүхсэнээс эхлээд дэмжсэн, “таалсан”, найзалсан бүх хүмүүст баярлалаа. Их зүйл ойлголоо, ухаарлаа. Цаашдаа өөрийн үе тэнгийнхэн болох манай дүүргээс сонгогдсон эрхэм гишүүд Очко, Зоригоо хоёр шиг НН дээр өөрийн хуудсаа нээчээл шинэ бичлэгээ шахчаал “Нас тогтох сайййййхан” гэж дуулаал явж байя, яршиг цаашаа.