Бид + Тэд = Бүгд

МонФэмНэт ивээн тэтгэсэн Ц. Оюунгэрэлийн “Хотол цагаан” ном бэлгэнд авч уншлаа. Гол утга нь эрчүүд хааны гүнжийн Их хуралдайд оролцох заяагдмал эрхийг хэрхэн булаан авч байгааг, түүний эсрэг Хотол цагаан гүнж ямар их ухаан, тэвчээр гарган сөрөн зогсож байгааг дүрсэлжээ. Сонгуулийн тухай хуульд нэр дэвшигчид доторхи эмэгтэйчүүдийн хувь, хэмжээг тогтоож өөрчлөх талаар ид яригдаж буй үед чухал ач холбогдолтой юм. Та бүхэн уншаад үзээрэй. Үдийн цайны завсарлагаар уншчихаар ном байна билээ.

Өөрийн үе тэнгийнхнийхээ жишгээр аниа нь баатарчууд, пионер, эвлэл гээд бүх шатны олон нийтийн байгууллагын гишүүн байлаа. Залуу, оюутан байхад манай хотод ХЗЭвлэлийн үүр,хоёр жинхэнэ, нэг орлогч гишүүнтэй МАХН-ын үүр мөн ажилладаг байлаа. Хоёр хүн хуралдаад юу ярьдаг байнаа гээд шоолж байснаас сонирхож байгаагүй. Харин эвлэлийн хурлаа Элчингээс хүн ирэх, эсхүл хийх заавал шаардлагатай үед хийхээс бүгдээрээ кино үзэх гэх мэтээр оромддог байсан юм.

Манай хотын оюутнуудын хүйсийн харьцаа тэнцүү. Сонгууль болж, монгол оюутнуудаа хариуцсан “хотын даргаа” сонгоход тэр үедээ бол инээдтэй, одоо бодоход бодлогогүй зүйл болж билээ. Хуучин дарга залуу өөр хүнд ажлаа өгөх сонирхолтой байгаа тул хүмүүс нэрээ дэвшүүлэхийг хүслээ. Дээд курсын эгч хүүхнийг түүний найз нөхдөөс нэг нь дарга болгохоор нэрийг нь дэвшүүлэв. Тэр охинтой найзалдаггүй дайсагнагч фракцын охин өөр нэг охины нэрийг дэвшүүлэв. Санал хураахад охидууд хоёр хуваагдаж, хөвгүүд түдгэлзэв. Ийм учраас хуучин даргыг улируулан сонгож байж билээ. Хэрэвзээ бид тэр үед илүү холыг харсан сан бол хоёр нэр дэвшигчийн нэг нь нэрээ татахад л бид эмэгтэй даргатай болох боломжтой байсан юм. Ахлах курсын эгч дарга болсон бол бага курсын бидний амьдрал орвонгоороо эргэдэггүй юмаа гэхэд ядаж л хаяа очиж хоол буудаж, элдэвлэх гээд байдаг залуучуудыг ховлох боломжтой болох байсан сан. 

Яг үүнтэй ижил жишээ манай УИХ-ын сонгуулийн үеэр болдог. Нэг тойрогт хоёр эмэгтэй нэр дэвшсэнээр сонгогчдын саналыг хуваадаг ба үүний тод жишээ өнгөрсөн сонгуулиар Баянзүрх дүүрэгт нэр дэвсэн АН-ын Мөнхтуяа, МАН-ын Ганди нар байлаа. Энэ удаагийн сонгуулийн өмнө квотын асуудлыг шийдэж чадах эсэх нь маш эргэлзээтэй. Хэрэвзээ муугаар бодоод квот батлагдаагүй тохиолдолд намынхаа УЗ-өөс мандатаа авч гарч ирсэн эмэгтэйчүүдээ өрсөлдөгч намын эмэгтэй нэр дэвшигчтэй нэг тойрогт үзэлцэхгүй байхаар тохируулах, бүүр боломжгүй бол хэн нэгэн эмэгтэй нэр дэвшигч нь буулт хийх ийм л зам бидэнд харагдаж байна. Ирээдүйдээ сайн үр дүн авчрах аливаа нэг зүйлийн эхлэлийн тавихын тулд золиос гарах хэрэгтэй болно. Тийм болохоор аль ч намын хүүхнүүд арга таактик, стартээг бодлогоо сайтар нийлүүлвээс бид өөрсдийн төлөөллийг олноор шийдвэр гаргах түвшинд гаргаж ирж чадах юм.

Мэдээж эрчүүд яагаад бууж өгдөггүй юм, бид адилхан үзэх ёстой гэх хүн гарна. Гэвч уучлаарай, тэднээр квотоо батлуулж чадаагүй бид улс төрчийн хувьд “амиа хорлох” зоригтой, хөгжлийн төлөө өөрийгөө золиослон зүрхээ сугалан ирээдүйн олон олон эмэгтэйчүүдийн замыг гэрэлтүүлэгч Данко гарахгүй биз дээ. Улс төрчийн ухаан гэдэг нь байгаа материал дээрээ боломжит хамгийн сайн үр дүн авчрах тоглолт хийх учраас байгаа нөхцөлдөө манээвэрлэх чадвараа огцом дээшлүүлэх хэрэгтэй л юм даа манай улс төрч хүүхнүүд.

Квотын асуудлаар хүмүүсийн ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд өөрийн зүгээс нэмэр болгоход

-Эсэргүүцэл 1: Чадалтай бол заавал квот гэхгүй сонгогдоод гараад ирнэ. 

Боломжгүй, Хөрөнгө, эрх мэдлийг эрчүүд атгаж буй цагт эмэгтэйчүүд чадлаараа гарч ирэхийн тулд эсхүл их мөнгөтэй байна, эсхүл…

-Ард түмэн массаараа эмэгтэйчүүдийг сонгоход бэлэн биш. Тэгээд ч тэдний сонгох эрхэнд халдаж байна.

Нэр дэвших асуудал яригдаж буй болохоос сонгогдох асуудал биш. Хэрэв масс бэлэн биш бол квоттой явуулсан сонгуулийн дүнгээр харагдана.

– “Бид сонгуульд оролцох ёстой, эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг УИХ-д нэмэгдүүлэх ёстой” гэж Монголын бүх эмэгтэйчүүд яриагүй шүү. Наадах чинь ерөөсөө улстөрийн амбицтай, өөрснийгөө заавал улстөрд байх ёстой гээд итгэчихсэн, мөрөөдчихсөн хэдэн хүүхнүүд л өдөр, шөнөгүй телевиз, хэвлэлээр л яриад байгаа асуудал юм  Ер нь тэгээд тэр хэд УИХ-ын сонгуульд тогтмол л ордог шүү дээ. Ард түмэн чамайг сонгохгүй бол чи заавал хүчээр гарах ямар хэрэгтэй юм”. (УИХ-ын гишүүн З. Алтайгийн ярилцлагаас).

Олонд танигдсан учраас тэдний ярьж байгаа нь хүмүүст ил харагдаад байна. Гэвч би мэтээс аваад олон хүн үүнийг ярьж байна, дэмжиж байна. Нөгөө талдаа олон нийтийн сурталчилгааны ажилдаа эрэгтэй улстөрчдийг оролцуулах хэрэгтэй байна. Саяхан болсон 1000 эмэгтэйчүүдийн хурал дээр бүгд л хайртай, дуртай чухам зүгээр гэсэн гэнэлээ. Сонгогчиддоо таалагдахаар чармайж буй тэднийг энд татан оролцуулбал ядаж “өнөө л Арвин, нөгөө л Дэлгэрмаа” гэсэн нийтлэг ойлголтоос салахад дөхөмтэй. 

Амиа хоохойлох гэж том нам дагаад алга болсон гэдэг муу нэртэй Иргэний хөдөлгөөнийхний тарьсан балгаас болж гудамжинд гарч тэмцэж буй хэнбугайг ч олон нийт тоохоо больсон. Үүнтэй ижил улс төрд халаагаа бэлдээгүй, би гэсэн үзлээр явж ирсэн өмнөх үеийн эмэгтэйчүүдийн балгыг бидний үе үүрэх хувь тохиолтой юм шиг байна. Ядаж дараа үедээ адлагдахгүйн тулд чадлаараа тэднийхээ ирээдүйн карьерийн замыг тэгшилцээе. 

Төгсгөлд нь 90-ээд онд болсон хошин үйл явдлыг бичье.

Монголын эмэгтэйчүүдийн их хурал. Дарга нар (мэдээж эрчүүд) индэр дээрээс та нарыгаа дэмжинэ, тэтгэнэ гээд л сайхан үгсээ урсгаж алдав. Говийн аймгийн эмэгтэйчүүдийн байгууллагын дарга эмэгтэй үг хэлэв. “Баярлалаа та нарт. Эрчүүд та нар дээгүүрээ хөдлөөд өгвөл хүүхнүүд бид чинь доороос нь дэмжээд өгнө шүү дээ”  :)). Эрчүүд минь ээ, дээгүүрээ сайн хөдлөөд нэр дэвших квот баталж хайрал. Хүүхнүүд бид чинь та нарыгаа дэмжихэд хэзээд бэлэн шүү дээ.

 

Өдөр тутмын амьдрал: Бөөн дурын ажил

 Өнөөдөр миний амьдардаг дүүргийн засаг захиргаанаас дүүргийн иргэдийн сайн сайханд цаг, хөдөлмөрөө зарцуулж, сайн дурын ажил хийдэг хүмүүсээ хүлээн авч, шинэ оны мэнд хүргэлээ. 

Ойролцоогоор 300 гаруй хүн ажилладаг юм байна. Гол чиглэлүүд нь:

• Митчам дүүргийн оршин суугчдад зориулсан унааг жолоодох, уг автобусаар үйлчлүүлэгчдэд туслах

Долоо хоногтоо нэг удаа гол гол дэлгүүрийн комплэкс, сардаа нэг удаа дүүргийн номын сан, Адэлайдын төвд байх төв зах руу унаагаар хүргэж өгөх, авах үйлчилгээг авах эрх бүхий хүмүүст хүргэх ажил юм. Ямар хүмүүс ийм эрхтэй вэ гэхээр гэртээ бие даан амьдардаг хөгшчүүл, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, машин барих боломжгүй иргэд юм.  Зөвхөн автобус барихаас гадна бас нэг хүн бууж, суухад нь туслах, дэлгүүрээс авсан юмыг нь ачихад туслах г.м ажлыг хийдэг

• Эмнэлгийн үзлэгт орох г.м нийгмийн үйлчилгээ хүртэхэд нь унаагаар хүргэж өгөх, авах үйлчилгээ

Хөгшин настай хүмүүс, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, эсхүл бага насны олон хүүхэдтэй г.м хүмүүст туслана. 

• Батламж гаргаж, нотариатын үйлчилгээ үзүүлэх. 

Justice of Peace буюу нотлох үйлчилгээ үнэ төлбөргүй бөгөөд төрийн албан хаагч, их сургуулийн багш нар, эсхүл ийм үйлчилгээ үзүүлж болохоор бүртгэгдсэн хүмүүс аливаа баримт бичиг тухайн хүн өөрийн биеэр гарын үсэг зурсныг нотлох ажил. Заавал хуульч байх албагүй. Үйлчлүүлэгчийн гэрт нь очоод гарын үсгээ зурахад нь байлцаад нотолчихно. Ялангуяа гэрээсээ гарах боломжгүй хүмүүст энэ нь маш чухал байдаг. 

• Номын сан, тоглоомын номын санд туслах

Номын санд туслахдаа өрөх, каталогижуулахаас аваад захиалга авах, гэрээр ном олгохдоо унаагаар хүргэж өгөх, авах, захиалгаар канондож өгөх г.м олон ажлыг сайн дурынхан амжуулна.. Мөн хараа муутай хүнд ном уншиж өгөх, уншсан номоо бусдад ярьж өгөх гэх мэт олон арван зохион байгуулдаг. Хамгийн хөөрхөн нь тоглоомын номын сан бөгөөд тэр бүр хүүхэддээ тоглоом авч өгөх боломжгүй эцэг эхчүүд сэтгэхүй хөгжүүлэх тоглоом нэг сар хүртэл хугацаагаар зээлдэж авч болдог. Тоглоом чанартай бас үнэтэй. Мөн хүмүүс хүүхэд нь томрохоор хэрэглэхээ больсон тоглоомоо авчирч өгдөг тул тэрийг нь ангилан ялгаж, аюулгүй талаас нь үнэлэх, байгаа тоглоомын эвдрэл, гэмтлийг засах гэх мэт ажлыг сайн дурынхан хийдэг. Манай гудамжны 91-тэй Жим өвөө лав модон тоглоом сайн хийдэг ба хуванцар таглаагаар дугуй хийх, алга болсон паазл нөхөж модоор хийх гэх мэтийг сайн дураараа хийдэг юм.  

• Явган хүний жим, замыг арчлах. Шинээр гарсан жимийг ургамалжуулах г.м. Замын тэмдэг, тэмдэглэгээг засаж янзлах
• Олон нийтийн газарт байх цэцэрлэг, байгууламжийн арчилгаа, граффити цэвэрлэх үйл ажиллагаа
• Эрүүл мэндийн, алхдаг бүлгэмийг зохион байгуулж удирдах. Би лав нэг удаа Митчам хавийн түүх дурсгалтай танилцах группт ороод хавь ойрынхоо хамгийн анхын байшин, хажуугаар нь анзаардаггүй өнгөрдөг жижиг дурсгалын хөшөөтэй танилцсан. Энэ талаар нь судалж олж мэдээд тэгээд бүлгээрээ явж үзэх сонин юм байна лээ. Хөрөнгө мөнгө огт хэрэггүй, зохион байгуулалтын асуудал л байгаа юм.
• Түүхийн баримт материал, эх сурвалж эрж хайх, судлах, Соёлын өвийн судалгааны төвийн үйл ажиллагаанд туслах. Түрүүний түүх дурсгалтай танилцах группд байхад энэхүү төвөөс мэдээллээр маш сайн хангаж байсан бөгөөд тэр ажлыг нь мэргэжлийн архивчид биш дандаа сайн дурынхан хийсэн гэдгийг өнөөдөр олж мэдлээ.
• Олон нийтэд мэдээлэл түгээх. Шуудангийн хайрцагт хэвлэмэл материал тараах г.м
• Харааны бэрхшээлтэй хүмүүст зориулж Митчамын шинэ сонин, цагдаагийн газрын сануулга зэрэг чухал мэдээллийг уншиж бичүүлэх г.м
• Олон нийтийг хамарсан арга хэмжээнд туслалцаа үзүүлэх. Жишээлбэл, долоо хоногийн өмнө Бэл Эйр үндэсний паркад байгаль орчинтой хамаатай томоохон урлагийн тоглолт боллоо. Хүмүүсийн унааг зөв зохистой байршуулах, хог хамах, хүмүүст мэдээлэл өгөх гэх мэт үйлчилгээг дан сайн дурынхан хийсэн. Алдарт жүжигчин Кэйт Бланшэт гээд байгаль орчны асуудалд санаа тавьдаг одууд ирсэн уг арга хэмжээний үеэр сайн дурынхан тод өнгөтэй хувцас өмсөөд хүмүүст зүг чиг зааж, нарны халхавч босгох, буулгах гээд хүн хүч шаардсан бүх ажлыг сайн дурынхан хийсэн.  

Ерөнхийдөө сайн дурын ажил нь австрали амьдралын салшгүй нэг хэсэг. Австрали хүмүүс дунджаар долоо хоногт 4.5 цаг сайн дурын үнэ төлбөргүй ажил хийдэг. Ялангуяа тэтгэвэртээ гарсан царигтай хөгшүүл энэ ажлын голыг нугалагчид. Австралид хаана ч очсон та сайн дурынхныг харах болно. Хотын төвд Вээлком Адэлайд гэсэн футболкатай хүмүүс зам зааж зогсох нь бий. Зоопарк, музэйд очиход тэд хөтөч хийнэ, эсхүл үүднийх нь жижиг бэлэг дурсгалын дэлгүүр, цайны газар ажиллуулж байх вий. Том эмнэлгийн комплэксууд дотор бол тэд хэрэгтэй хэсэгт хүргэж өгөх ажлыг хийхээс гадна жижиг кофий шоп, дэлгүүр ажиллуулж орсон ашгаа эмнэлэгт хандивладаг.    

Өмнө Австралийн хөгжлийн залуу элчин сайд, ХСҮТөвд ажиллаж буй сайн дурын ажилтан Хэйли МакНамарагийн захиаг нийтэлсэн ба олон хүн зөндөө ном, тоглоом хандивлаад төсөл нь их амжилттай болж байгаа гэж мэйл бичсэн байна лээ. Нэг удаа их олон ном аваад ганцаараа өргөөд, дүүрээд, чирээд явсан гэж бичсэн байна билээ. Ажил нь бүтэмжтэй болсонд би их сэтгэл хангалуун байна. Дашрамд сэтгэл тавьж тусалсан бүх хүмүүст талархалаа илэрхийлье. 

Манайд 11 сарын 1-нд байхаа Үндэсний өгөх өдөр гэж зохион байгуулдаг болсон гэсэн. Иймэрхүү нийгмийн сайн сайханд чиглэгдсэн сайн дурын тустай хөдөлмөрийг дэмжвэл бидний байгуулах гэж зориод байгаа хүнлэг нийгмийн амин сүнс нь болсон хүнд чиглэсэн үйлчилгээг нэвтрүүлэхэд дөхөмтэй.  Миний мэдэхээр Банжигийн блогчид хэд хэдэн удаа ийм арга хэмжээг зохион байгуулсан бөгөөд би тэдгээр залуусаар бахархаж байна. 80-аад оныхон дунд зөвхөн БИ биш БИД сэтгэлгээтэй хүмүүс байгаад баярлаж сууна. Иймэрхүү арга хэмжээнд идэвхитэй оролцдог хүмүүс багийн тоглогчид байдаг бөгөөд нэг зорилгын төлөө багаар ажиллаж, эхлэлээс нь төгсгөл хүртэл нь аливаа нэг арга хэмжээг хийнэ гэдэг нь тэдний төслийн мэнэжмэнт, цагийн мэнэжмэнт гэх мэт ажил, амьдрал дээр зайлшгүй сурсан байх шаардлагатай ур чадваруудыг эзэмших, сайжруулахад дөхөмтэй. Мөн хэн нэгэнд ач саналгүй тусалснаар иргэн хүнийхээ хувьд үнэлж баршгүй сэтгэл ханамж авдаг юм.

Манайд сайн дурын хөдөлгөөн төдийлөн идэвхитэй биш. Нийгмийн хөгжил, шашны үзлээсээ хамаардаг байх. Хэрэвзээ энэхүү эдийн засгийн шууд үзүүлэлт болж тооцогддоггүй баялгийг эргэлтэд оруулваас бид төр засаг, санхүү мөнгөнөөс хамааралгүйгээр их ажил хийж чадна гэдэгт би итгэдэг. Эдийн засаг гэхээсээ илүүтэй уг ажлыг системтэйгээр тогтмолжуулах нь хамгийн чухал юм. 

Хэрэвзээ зөвхөн санхүү, хөрөнгөөр хэмжигдэх хандив тусламж бол 25-р ТВ гарсан Тунгалаг бүсгүйн түүхээс хойш олон дахин өрнөсөн. Сүүлдээ энэ нь мөнгө олох хэрэгсэл болоод мөнгө, хандив гуйсан олон хүн хандах болж. Хоёр жилийн өмнө олж мэдсэн нэг сонирхолтой баримт гэвэл Тунгалагийг Бээжин явахад гарсан зардлыг манай Эрүүл мэндийн яамнаас гаргасан гэж ЮНИСЭФ-т ажиллаж байсан найз бүсгүй маань хэлж байсан. Хамгийн гол нь аюулт өвчнөөсөө салж чадсан, тэрхүү мөнгөн хандив, тусламж нь эзэндээ хүрсэн тохиолдол олон байгаа гэдэгт би итгэдэг. Гэхдээ мөнгө төгрөгөөр хэмжигдэж боломгүй зүйл бас байна. 

 

 

 

Сэтгэлийн бэлэг

Өнөрөө болон надад сэтгэл зүрхээ шингээсэн бэлэг өгч байсан бүх хүмүүст зориулав.

Өчигдөр Буухиа шуудангийн том уутанд хийсэн илгээмж авлаа. “Битгий горьдоорой ганц ширхэг Баавгайтай чихэр байгаа шүү” гээд миний нэрний ард хаалтанд биччихэж. “Юун баахан цаас юм бол? Ном юм болов уу?” гэсэн шүү юм бодоод нээтэл нээх хөөрхөн, 6 ширхэг Красный Октябрь-ын Улаан малгайт, 3 ширхэг Каракум нямбай гэгч нь эгнүүлээд зиптэй уутанд хийгээд явуулчихсан байв.  Өгье гэвэл ганцаасаа гэж. Бөөн ажил явдал болж чин сэтгэлээсээ өгье гэж бодсон нь илт. Сэтгэлийн бэлэг гэж үүнийг л хэлэх байх даа. Өөрөөсөө харамлан идэх УМ хүүхэд насны минь амтыг мэдрүүлж, намайг аз жаргалаар бялхуулав. БАЯРЛАЛАА, Өнөрөө минь.

Хүний нутагт илгээмж авах шиг сайхан юм хаа байхав. Анх оюутан болж явсны дараа ээж Хойд Солонгосд үйлдвэрлэсэн хүн орхоодойтой тос авч билээ. Захиандаа “Ээжид нь охиндоо өгөх юм олдсонгүй. Орос авгайчууд женьшеньтэй тос гээд авдаг гэсэн” үгтэй захиатай хамт ирсэн тэр тос миний ээжийн хайрыг надад мэдрүүлж, би уйлж билээ.

Сансрын нисгэгч Ж. Гүррагчаад зориулсан шүлэг байдаг. “Ээж нь хүүдээ арван төгрөг илгээжээ…” гэж эхэлдэг тэр шүлэгт малчин эхийн алс газарт сансрын нисгэгч болохоор сургуулилж буй хүүдээ явуулсан аравтын улаан дэвсгэртэд шингэсэн эхийн сэтгэлийг их сайхан дүрсэлсэн байдаг юм. Хэрэвзээ бодвол улсын хангамжинд суугаа Гүррагчаа баатар тэр үед хоёр рубльтэй тэнцэх арван төгрөгөөр Оддын хотхоноос юу л худалдаж авав гэж дээ. Гэхдээ 130 төгрөгний цалинтай малчин хүнд 10 төгрөг гэдэг чинь маш их мөнгө. Хоёр дүнсэн тамхи, эсхүл дөрвөн боодол саахар авах мөнгө. Хөөрхий минь өгөх юмаа олж ядаад л арван төгрөг явуулсан байх даа гэж бодохоор эхийн сэтгэлийг ойлгоод ээжтэйгээ зүйрлүүлэн боддог юм.

Хүнд талархах сэтгэл, юмыг эрэгцүүлж бодох, хүнлэг сэтгэл хэзээ бий болдог вэ? Ямар хүмүүс талархалтай, энэрэнгүй, тусч болж, ямар нь зөвхөн авахын төлөө төрсөн мэт, хувиа хичээсэн, бэртэгчин болдог вэ? Би энэ асуултын хариуг одоо болтол олоогүй байгаа.

Хэрэв одоогоос хорин жилийн өмнө Өнөрөөгийн явуулсан илгээмжийг авсан бол овоо хэдийг явуулчихгүй, хоёрын хооронд гэж бодоод голох байсан даа. Арван жилийн өмнө байсан бол хайран мөнгө үрж ийм юм явуулж байдаг гэж гайхах байсан. Харин өнөөдөр бол би ийм найзтайдаа баярлаж сууна.

 

 

 

Бруней Даруссалам 2

Брунэйн Султаны албан ёсны нэр His Majesty Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’Izzaddin Waddaulah ibni Al-Marhum Sultan Haji Omar ‘Ali Saifuddien Sa’adul Khairi Waddien, Sultan and Yang Di-Pertuan of Negara Brunei Darussalam (Үгийн тоо 30)

Энэ султаны өвөг эцэг нь 1352 онд анх хаан ширээнд сууснаас хойш үе залгамжилсаар одоогийнх нь 29 дэхь султан. Албан ёсны өргөөний нэр нь Истана Нурул Иман. 1888 өрөө, 290 угаалгын өрөөтэй нийт 200 000 кв. м талбайтай. Султан Засгийн газрын тэргүүн учраас ХЭГ, гол яамд тэнд байрладаг юм байна. Эзэмшилдээ дор хаяж 5000 машинтай тэр нь дандаа тансаг зэрэглэлийн чамин гоя чийчаанууд.

Султан Хассанал Болкиягийн анхны эхнэр нь түүний үеэл язгууртан айлын охин, дундаас нь 4 гүнж хоёр ханхүү төрсний том нь угсаа залгамжлагч ханхүү цолтой.

Хоёр дахь эхнэр нь Брунэй Эйрлайнзын онгоцны үйлчлэгч бүсгүй, хайр дурлалаараа гэрлэсэн боловч султаныг араар нь тавьсан тул хатан хатны суудлаасаа 2003 огцорсон. Хоёр хүү, хоёр охинтой. Гадаадад гарах эрхгүй, хүүхдүүдтэйгээ хаяа уулздаг их л эмгэнэлтэй хувь заяатай эмэгтэй шиг санагдсан. Хүмүүс нь энэ хатны талаар ярих дургүй, тэр хүүхэн юу дутлаа гэж “сүүлэрдэг” байнаа гээд гайхаад байдаг юм байна лээ.  Энэ эхнэрээсээ салснаас хоёр жилийн 2005 онд өөрөөсөө 33 дүү Малайзын ТВ хөтлөгчтэй гэрлэсэн бөгөөд энэ гэрлэлт бас бүтэлгүйтсэн гэнээ. Дундаасаа хүү охинтой. Энэ залуу бүсгүй хуучин найз залуутайгаа мэссэж бичилцэж байсан нь баригдсанаас энэ эмэгтэйгээс 2010 онд салсан гэнэ. Хичнээн баян тансаг ч гэсэн халамж, хайр дутаад эдгээр эмэгтэйчүүд Диана гүнжийн арга замаар орсон юм шиг байгаа юм.

Брунэй найз бүсгүйн хэлснээр ихэс, дээдэс хайр дурлалаар гэрлэх нь ихэнхидээ амжилтад хүрдэггүй. Харин үүрэг зорилгоо ойлгосон гэрлэлт урт настай байдаг гэж тайлбарлав. Энэ бүсгүй Султаны гэр бүлийн худ талын хамаатан Ноттинхэмийн Их сургуульд Др хамгаалсан. Англи хэлээр upper class-ыг илтгэх posh аялгатай ярьдаг. Өөрөө бас язгууртан угсаатай болохыг нэрийн хуудсан дээр байсан урт нэрнээс нь малайз хүүхэн тайлбарлаж өгсөн. Би бол урт нэртэй хүмүүсийн аль нь язгууртан, аль нь үгүйг ойлгохгүй юм байна билээ.

Тансаглалын жишээ:

Засгийн газрын зочдоо хүлээн авдаг амралт, зугаалгын газар The Empire resort-ийг танилцуулъя. Хотын төвөөсөө 20-оод минут явж очно. Далайн эрэг дээр байх энэхүү резортыг барих төслийг одоогийн султаны ах, тухайн үеийн Сангийн сайд хэрэгжүүлэхдээ улсаа бараг дампууруулах дөхсөн юм байх.  Уг байгууламжийг зөвхөн төлөвлөхөд гадаадын 200 архитектор, дизайнер, инженерүүд ажилласан гэнэлээ. Улсын нөөц барах шахсан энэхүү төслөөс болж султаны ах нь эх орноосоо хөөгдөөд гадаадад амьдардаг. Энэ ах нь лав тансаг ангиллын  200 машинтай байсан гэсэн шүү.

www.theempirehotel.com

Marble mosaic

Гараараа хийсэн гантиг мозайкан шал. Шатны хажуугийн бариулын модыг өөр өөр төрлийн үнэтэй мод суулгаж чимэглэсэн бөгөөд “барын нүд” хагас үнэт чулуугаар шатны хажуугийн хаалтыг чимэглэсэн байв. Жижиг деталиудад маш их анхаарч, үнэтэй материалаар хийсэн учир энэхүү амралтын газрыг барих төсөл яагаад улсаа дампууруулах дөхсөнийг ойлгож ядах юмгүй. Энд хоёр ч удаа АПЕК-ийн хурал болсон. Дэлхийн мундагчууд бүгд очсон бололтой юм. Эхний хоёр хоног амаа ангайж “соёлыг” гайхаад гурав дахь өдрөөс нь энэ их алт, хэт тансаг үнэтэй зүйлсийг хараад дотор муухайрч эхэлдэг юм байна билээ. Шал нь гэхэд цул том итали гантигаар хийсэн бол модон мебель эдлэлийг Франц, Италиас, Английн Аспри брэндийн цэвэр мөнгөн халбага сэрээ гэх мэт хоолны хэрэгсэл, Шинэ Зеландын цэвэр нарийн ноосон хивс гээд тансаг гэгч нь буудал барьжээ. Энэ резорт гурван төрлийн зочид буудлын цогцолбороос гадна вилла, хурлын хоёр том комплэкс, кино театр гээд юу юу ч байгаа юм бүү мэд.

Эмпайр резортын макетын хэсэг

Миний үзэж танилцсан гэвэл 18 нүхтэй гольфын талбай, дугуйгаар яваад очоод үзэхээр үндэсний парк, хурлын том танхим, массаж, саун, усан гулгуур, талбайн теннистэй спорт комплэкс, Америкт нээлтээ хийсэн кино тэр долоо хоногтоо гардаг 4 заалтай кино театр, далайн эрэг дээрхи хоёр ресторан, нэг кафе гээл болоо. Бүгдийг нь үзэж харж, мэдрэхийн тулд цаг зарцуулах хэрэгтэй юм байна билээ. Танилцуулга дээрээ 17 комплэкс байгууламжтай, 180 га газартай, долоо хоногийн өдөр өдөрт нь амрагчдад зориулсан хуваарьт хөтөлбөртэй. Далайн гүний аялал, усны цана, завьнаас зүүгдээд шүхэртэй хөөрөх г.м усан спортын арга хэмжээ их байсан боловч мөнгөө хэмнээд цөөхөн өдөр буудал захиалсан болохоор бүгдийг нь туршиж үзэж амжаагүй.

Би олон газраар явж, олон янзын буудалд бууж үзсэн. Дэлхийд алдартай нь ч байсан, яахав дээ нь ч байсан. Гэхдээ энэ буудлынх шиг том угаалгын өрөөтэй, тоноглол, чимэглэл нь 24 карат алтаар бүрсэн, шал, хана нь 2 см зузаантай цул гантиган хавтан, эхний өдрөөсөө л биед эвтэй, толгой тавингуут унтахаар зөөлөн, тухтай дэртэй, ортой буудал үзээгүй. Зай талбайгаа хэмнэх үүднээс  зочид буудлын барилга төлөвлөхдөө угаалгын өрөөг битүү хийх нь нийтлэг бол энэ резортын угаалгын өрөөнүүд бүгд далай руу харсан том цонхтой байлаа. Чимэглэл ихтэй энэ буудлын нэг үзмэр 2.3 сая доллар гэсэн байхаа, тусгай захиалгаар хийсэн Баккарат брэндийн цул алтан суурь, тоноглол бүхий хагас мээтр өндөр болор тэмээ.

Хааны ордонд болсон тусгай хүлээн авалтан дээр 10 course хоол өгсөн бөгөөд хоол ирээл би амсаж байтал дараагийнх нь ирээл, сүүлдээ ч гэдсээ даахаа больсон.

Муу хүн идсэнээ гэж. Энэ хажуу талын зураг алттай тоорт, нууж байгаад утсаараа авсан юм. Үйлчлэгч залуу над руу их том харснаа “уучлаарай” гэсэн, би “алттай тоорт идэж үзээгүй болохороо зураг авч байна” гээл үнэнээ хэлсэн. Зураг авахыг хориглодог бөгөөд үүдний нэг хэсэгт л зураг авахыг зөшөөрдөг юм байна билээ.

Угсаа залгамжлагчийн дүү 28 настай Абдул Малик хунтайж  бидэнд зоог барьж хаан хүүг суухаас нааш сууж болохгүй, хоолонд хүрэхээс нааш хүрч болохгүй дэг жаягтай. Мөн үйлчилж буй хүмүүс нь хан хүүгийн нүдний түвшнээс дээш гарч болохгүй, бүгд тонгойгоод хоёр гардаад хоолоо барихаар туслах нь аваад ширээнд тавихаар бас нэг туслах нь хан хүүгийн өмнө тавиад хоол идэх гэж үгүй мөн их юм боллоо. Энэ хан хүү цэвэрхэн цагаан арьстай, бүлтгэр нүдтэй царайлаг залуу байв.

Хурлын нээлтэд ирэхдээ Астон Мартин унаж ирсэн ба машиндаа суунгуут нь туслах нь бүсийг нь бүсэлж өгөхөд бидэн рүү гараараа даллачихаад өөрөө машинаа бариад явчихав. Энэ резорт дээр гоё гоё машин их харагдана. Жишээ,  цагаан Ламборгинитой залуу вилланы хэсэг руу орж байхтай таарч байв. Бодоход бас нэг хан хүү нь байсан биз. Бензин хямдхан, зам сайхан юм чинь хаазлаал 10 литр иддэг машин унахад яахав дээ, тиймээ? Тэгээд чиг тэр нь татвар төлөгчийн мөнгө биш, өөрийнх нь хөрөнгөөс хойш баян хүн онгоцоо унана уу, ламборгинигаа унана уу надад ямар хамаа байхав дээ.

Султан ганц өөрөө баяжаад байна уу гэхээр үгүй юм аа. Барууныхан Брунайг Shellfare State гэдэг. Шелл компанийн олборлосон байгалийн хий, газрын тосноос роялтигаа хүртээл амар сайхандаа жаргацгаадаг хүмүүс юм. Иргэдийнхээ шуналыг хөдөлгөхгүй, гэхдээ өөрийгөө хүндэтгэх үзлийг дарангуйлахгүйгээр баялгаа харьцангуй тэгш хувааж чадаж байгаа султаныг ухаантай хүн гэж хэлэхээс өөр үг надад үлдсэнгүй. Хэрэвзээ хаант засаглалын 800 жилийн түүхтэй орон 27хон жилийн өмнө тусгаар тогтнож, өөрийн мэдлээр хөрөнгөө зарцуулах эрхтэй болсон байхад бид тэднээс хөрөнгийн тэгш, шударга хуваарилалт, хүний эрх гэх мэт барууны нийгмийн сүүлийн 100 жилд бий болгосон үнэт зүйлийг шаардах нь утгагүй юм. Тэгж л их тэгш шударга хуваарилалт хийх гээд байгаа бол Английн хатан хаан өөрийн эзэмшлийн ордонгуудаасаа ганц хоёрыг нийтийн дуудлага худалдаагаар зараад орсон орлогоор нь төсвийн алдагдлаа нөхөхөө болъёо гэхэд улсаас авдаг татаасаа больчихвол би америк загварын ардчиллын тэгш ёсонд итгэх болно.

Дараагийн аян замын тэмдэглэл Шамбалын орон-Бутан

Алтан жорлонтой улсад аялсан тэмдэглэл 1

11 сарын аялан тоглолтоор Брунэйн Даруссалам Улсад айлчлаад ирлээ. Борнео арлын зүүн хойд хэсэгт байдаг энэ улс нь Малайзын Саравак мужаар тусгаарлагдсан хоёр хэсгээс бүрддэг. Английн колончлолын үеэс газрын тос, хий олборлосоор ирсэн бөгөөд 1984 онд тусгаар тогтнолоо баталгаажуулсан энэ залуу улсын хувьд бүрэн эрхэт хаант засаглалаа одоо хүртэл хадгалж байна. Одоогийн султан Хассанал Болкия 1969 онд хаан ширээндээ заларсан. Энэ улсын хаант засаглал нь бүүр 13-р зуунаас эх сурвалжтай гэнэ. Энэ баян орны хүн ам 2010 оны байдлаар 400 мянгад хүрсэн бөгөөд нутгийн хүмүүсийн яриагаар жинхэнэ уугуул иргэд 280 орчим байх гэж байна лээ.

Хэрэвзээ барууны үзэл суртлын нүдээр харвал гайхаад баршгүй хачирхалтай зүйлс энэ оронд маш их байна.

1. Үнэгүй орон сууц, газар

Сарын дундаж орлого нь 4 мянган брунай доллараас бага бол улсаас үнэгүй хаус өгнө. Дотор нь орж үзсэнгүй гадна талаасаа лав манай Хөгжим бүжгийн хажууд байдаг Орчлон хотхон шиг л юм харагдана лээ. Хэрэв 4 мянгаас их бөгөөд гэр бүл, аав ээж чинь өөрийн хувийн газаргүй бол улсаас газар үнэгүй өгөх бөгөөд тэнд нь хөнгөлөлттэй зээл аваад байшингаа барьж болно. Хүн амын тоо сүүлийн үед өссөн нь хот байгуулалт, орон сууцны бодлогоо эргэж харахад хүргэж байгаа бөгөөд олон давхар нийтийн орон сууц бариад ард иргэддээ үнэгүй өгөх гэхээр хүмүүс дургүй байгаа гэнэ. Улс нь баян байх сайхан ч юмаа даа үнэгүй, сайхан байшин бариад өгөхөөр орохгүй, заавал хаус авна гээд зүтгэдэг гэнээ. Нийтийн орон сууцаа түр орон сууц гэж үздэг гэж эндхийн Хөгжлийн яамны Барилгын газрын мэргэжилтэн ярив. Гэтэл монголчууд бид чадлынхаа хэрээр мөнгөө төлөөд авъяа гэхээр дийлдэх үнэтэй нийтийн орон сууц алга байна даа. Голландын чинээлэг дундаж давхаргын иргэн хэлж байнаа ” Энэ халамжийн хаус нь минийхээс том юм байна ш дээ”. Брунай хаусны дундаж хэмжээ 100 кв.м. Олуулаа амьдардаг болохоор том талбайтай байдаг гэж ойлгосон.

Сөрөг тал нь гэвэл тэр байшингаа авах гэж дунджаар 15-20 жил оочерлодог гэнээ. Хэрэв оочроо хүлээж чадалгүй өнгөрчихвөл үр хүүхдүүд нь авдаг гэж байна. Мөн уг хаусаа зарж борлуулж болохгүй, хэрэв уг газраасаа нүүх бол улсдаа буцааж тушаадаг. Яг энэ хэсэг нь манай социализмыг санагдуулав.

2. Хөдөлмөр эрхлэлт

Засгийн газар хамгийн том ажил олгогч тул төрд ажилладаг хүмүүс өөрсдийгөө азтай гэж үздэг юм байна. Төрийн албан хаагчдын цалин сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ болох 4 мянган доллараас (US$1=B$1.3) их тул хөнгөлөлттэй зээл, тусламж аваад байшингаа барьдаг. Эцэг эх нь газаргүй бол улсаас газар олгоно. Үнэгүй. Мөн газаргүй иргэд гэсэн зүйл яриад байхаар нь юу болохыг асуухад уламжлалаараа усан дээр байшингаа бариад амьдардаг хүмүүсийг хэлж байгаа юм байна.

Усан дээрхи тосгон

Water Village гэж нэрлэдэг  уламжлалт суурьшлыг хэвээр хадгалахын тулд улсаас их харж үздэг гэнэ. Нийтийн бие засах газар, хог хаягдал бүх зүйлийг нь улсаас хангадаг. Моторт завиар сүнгэнээл ажилдаа явна. Байшин нь мөн л улсаас үнэгүй.

Нийтийн аж ахуйн үйлчилгээг улс хариуцаж явуулдаг тул хоггүй, цэвэрхэн газар байна лээ. Зочид буудалд байсан Шар ном үзэхэд зарим нэг үйлчилгээний ангиллын дор ганцхан компани байх нь элбэг. Ихэнхи үйлчилгээний ажлыг филиппины иргэд, барилга, зам малайзи, үйлдвэрлэл индонезууд хийдэг гэнэ. Оройн зоогны үеэр нэг ширээнд суусан 8 хүнээс зөвхөн нэг нь тус улсын ориг иргэн байсан бөгөөд 3 нь Малайзын иргэн байнгын оршин суугч, 2 нь Филиппины иргэн хөдөлмөр эрхлэгч, 1 нь хятадын иргэн малайзтай гэрлэсэн хүүхэн байв.

Эндхийн үндсэн иргэд шар, байнгын оршин суугчид ягаан, хөдөлмөр эрхлэгчид ногоон кардтай байдаг. Гол ялгаа нь ногоон бол татвар төлөхгүйгээр хөдөлмөр эрхэлнэ, ягаан бол нийгэм, эрүүл мэндийн үйлчилгээнд үнэгүй хамрагдана, шар бол үнэгүй байшин, газартай болно, орон сууц, газраа өмчилнө.

3. Хүмүүсийн амьжиргаа

Лалын шашинт улс учраас хүүхнүүд нь толгойгоо боосон байх нь элбэг. Гэхдээ хаа газар хятадууд жижиг бизнес, худалдааг атгадгийн жишгээр хятадууд ажиллуулдаг дэлгүүр, мухлаг, цайны газар их.

Спирт архины зүйлс худалдаалдаггүй. Мөн тамхи татаж байгаа хүн огт хараагүй тул тамхийг хориглодог гэж ойлгосон.

Эрүүл мэндийн үйлчилгээ бүх иргэдэд үнэгүй. Бага орлоготой иргэдэд будаа үнэгүй. Хэрэв тухайн улсад эмчлүүлэх боломжгүй эмнэлгийн үйлчилгээ байвал гадаадад хийлгэх эмчилгээний зардлыг улс даана.

Султаны гэр бүлээс бусад нь нэгэн жигд түвшинд амьдарна. Үйлдвэрлэл бараг байхгүй тул импортоор бүх зүйлээ авна. Дундчууд нь Англи, Францад, ядуучууд нь Сингапур, Малайзид дэлгүүрддэг гэнэ.

4. Зам харилцаа, тээвэр

Зам бол ярих юм алгаа. Үнэхээр зам дагаж хөгжил ирдэг гэвэл хотын төв, дагуул хотуудаа хурдны замаар сайтар холбосон байлаа. Такси их цөөхөн, үнэтэй. Манайхаар жишээлбэл Их дэлгүүрээс Сансар орох газарт 25 доллар, Сүхийн талбайгаас Их дэлгүүр ороход 10 доллар гэх мэт. Brunei Royal Airlines үндэсний агаарын тээврийн компани дэлхийн нилээд орон руу нислэг үйлддэг. Хуучин Сингапур Эйрлайнз ашиглаж байсан тохь тух сайтай онгоц нислэгтээ ашигладаг юм байна билээ.

Нэг хүнд ноогдох машиныхаа тоогоор дэлхийд дээгүүрт ордог гэнэ. Вилкипэдияд 3 хүн тутам нэг машинтай гэж бичсэн байсан, нутгийн хүмүүс бол бараг хүн бүр машинтай гэж байлаа. Үнэхээр л хаус болгоны гадна хоёроос доошгүй машин сойсон байхыг харсан. Учир нь бензин үнэмшмээргүй хямд. 1 литр нь 30 орчим цэнт.

Нийтийн тээвэрт хорь орчим хүний суудалтай жижиг микро-автобус үйлчлэх бөгөөд хаашаа ч явсан 1 долларын үнэтэй. Мөн маршрутын дагуу зогсдог буудлуудаас гадна зорчигч хаана бууя гэнэ зам дагуу буулгах, гараа өргөсөн зорчигчийг авах юм. Хаалган дээрээ тамга, тэмдэгтэй зөвшөөрлийн бичгээ наасан байсан нь их содон байлаа.

Тамгатай, гарын үсэгтэй зөвшөөрөл

5. Эдийн засгийн суурь

Газрын тос, хий. Олборлосон түүхий эдээ Малайзын хил залгаа Саравак мужид нэрээд гадагш нь гаргадаг юм байна. Эсхүл бүүр түүхийгээр нь экспортолдог ч байж магадгүй. Яг нарийн учрыг нь олж мэдэж чадсангүй. Ямарч байсан уг арал, баялаг нь Султаны өмч тул бидэнд өгөөмөр сэтгэлээр загнаж хишиг хүртээдэг гэдэг ойлголт ихэнхи хүмүүст нь гүн гүнзгий тогтсон болохыг ярианаас нь анзаарч болно. Орлогын албан татвар, импортын татвар байхгүй. Ерөөсөө татвар гэдгийг мэддэггүй. Харин хураамж гэдэг ойлголт байх шиг байна лээ. Яг нарийн юмыг нь ухаж төнхөх боломж хомс байлаа.

Барууны үзлээр харвал энэ бүхэн ёстой ойлгомжгүй санагдахаар. Гэвч дөнгөж 1984 онд тусгаар улсаа хүлээн зөвшөөрүүлсэн орны хувьд Султан нь бараг бурхантай дөхөж очно. Тэгээд чиг энгийн хялбар амьдардаг энэ хүмүүс ардчилал, үг хэлэх эрх чөлөө гэх мэт үнэт зүйлс ойлгомжгүй хэвээр. Дэлхийд толгой баянд ордог султаныхаа хайр хишгийг хүртээл өөрийнхөө тавилангаар амьдарч буй энгийн хүмүүс. Боловсролгүйдээ биш. Хоёр их сургуультай. Хэрэвзээ гадаадын сургуульд элсэж орж чадах юм бол улсаасаа тэтгэлэг авдаг. Миний танил хувийн архитектурын компанитай Брунай хүн гэхэд 3 хүүхдийн хоёр нь Англид сурч байгаа. Сардаа хоолны мөнгөнд нь 1200 орчим доллар явуулдаг гэж ярьж байв.

Стрэссгүй, налгар тайван, нэгэн жигд энгийн амьдралтай орон юм. Үндэсний паарк ихтэй учраас гадаадынхан байгалийн туризм хийж их ирдэг юм байна. Гэхдээ аялал жуулчлал, жижиг үйлдвэрлэл хөгжөөгүй гэж хэлж болохоор. Бэлэг дурсгалын зүйл худалдаж авахаар явахад Хятадад үйлдвэрлэсэн зүйлс их байхаас яг нутгийн гар урлал ховор байлаа.

Ард иргэд нь байгаадаа сэтгэл хангалуун амьдардаг бололтой. “Манай эрхэмсэг султаны хишгээр” гэдэг үг их сонсогдож байсан бөгөөд ерөөсөө уг арал нь Султаны өмч, баялаг султаных харин тэр бидэнд өгөөмөр загнаж хуваалцдаг гэдэг ойлголт их гүн шингэсэн бололтой юм. Нээрээ ч үнэгүй хаустай, цалин амьдралд хүрэлцээтэй, эрүүл мэнд, боловсролын үнэгүй үйлчилгээтэй, хаясан хогийг чинь хүртэл үнэгүй цэвэрлээд байхад юундаа дургүйцэх билээ дээ. Ардчилал, үг хэлэх эрх гэх мэт барууны соёл иргэншлийн үнэт зүйлс бол ёстой хоёрдугаар асуудал болж хувирна биз дээ.

Энэ хэсэгт Брунай жирийн иргэний амьжиргааны талаар бичлээ. Дараагийн удаа БАЯН, мөнгөтэй гэж юу хэлдэг вэ гэдэг талаар бичих болно.