Донтогчид: Тамхичин

Би тамхи татдаг хүмүүсийг нэг нүдээрээ ч үздэггүй. Шууд өрөөсөн нүдээрээ хялалздаг. Ямарч сайн сайхан хүн байгаад миний дэргэд тамхи татвал нэр хүнд шууд унааска. Миний найз нөхөд, ойр дотныхон бүгд мэднэ.

Тамхитай хийсэн хувийн тэмцлийнхээ үр дүнгээс санаа авахуулах зорилгоор хуваалцъя.

2001-2005 он. Хамт ажилладаг хүмүүсийн дотор гурван хүний нэг нь тамхичин. Даргын зөвлөлийн 9 хүний 5 нь тамхичин. Хурал дээр “дуу дуугаа” аваад баагиулчихна. “Даргаа энэ таны өрөө гэдгийг ойлгож байна. Гэхдээ миний уушиг энүүгээр чинь амьсгалаад байна”..

Ажлын Т ах коридорт яг миний өрөөний үүдэнд тамхи татна. Нэг удаа бид хоёр зад “үзэлцэв”. “Чаддаг юм бол тамхинаасаа гарчих. 100 дойлуур өгье” гэж шарыг нь малтсан чинь Т ах тамхинаас гарчихсан юм. Үүнээс хойш тамхинаас гарсан хүнд 100 цаас, хэрэв 4 сарын дотор эргээд орвол надад 200г буцааж төлөх болзолт уралдаан манай ажил дээр өрнөв. Түүний татсаныг харсан “мэдээлэгч”-ийн шагнал 100 болохоор амжилттай өрнөсөн аяны хүрээнд 4 хүн тамхинаас гарсан даа. Даргадаа “Таныг гарвал 1000 ногоон өгнө шүү” гэхэд манай дарга хаяхаар хэд хэдэн удаа оролдсон ч ажлын стрессээсээ болсон уу буцаж орсоор, нөлөөллийн арга хэмжээнд “өртөөгүй” юм.

Харин Т ах сүүлд тааралдаад “Тамхи татдаг хүн ёстой муухай юм байна. Ам нь аймаар өмхий. Тэр Г-г хар” гэчихсэн надтайгаа нийлчихсэн тамхичдыг жигшин муулсан даа.

Тамхинаас гарахад хэд хэдэн үе шатыг дамждаг юм байна.

Хамгийн эхэнд мэдээж тамхинаас гарахаар ШИЙДЭХ.

Шийдвэр гаргах нь зөвхөн таниас хамаарна. Бусад хүн гуйж, гувшсан ч сэтгэл зүйн хувьд та өөрийгөө бэлтгэж, яагаад гарах гээд байгаа учир шалтгаанаа тодорхойлоогүй цагт эргэж орох магадлал 90%-д хүрдэг гэнэ. Тийм болохоор:

-Тамхидалттай холбоотой өвчин тусахааж айж байна уу?

-Тамхилахгүй байхын ашиг тус нь тамхи татахаас авдаг таашаалаас чинь илүү байна уу?

-Мэнгэр, уушигны хавдар, астма, зүрхний эмгэг г.м тамхидалттай холбоотой хүнд өвчин туссан хэн нэгнийг та таних уу?

-Та үнэхээр тамхинаас гараах зориг шулуудав уу?

Тамхичидтай ярилцахад ихэнхи нь шилжилтийн наснаасаа эхлэн татсан байдаг ба “сонгодог” хариулт “Манай өвөө, аав, авга, найз, нутгийн хүн үхтэлээ тамхи татсан. Ануухан өвгөн 70 гартлаа татаад тэгээд жамаараа өнгөрсөн”. Тэр хүн яг ямар ажил хийж байсан, амьдран байгаа орчин нь ямар байсныг лавлан асуугаарай. Ихэнхи тохиолдолд амьдралын тэс өөр хэв маягтай хүн байх нь бий.

Тамхинаас гарах цаг хугацаагаа ТОВЛОХ, ТӨЛӨВЛӨХ

Зарим хүмүүс сүүлчийн тамхиа татаал шууд гарчихдаг. Зарим нь тодорхой ач холбогдол бүхий өдөр сонгодог. Төрсөн өдөр, хүүхдийнх нь төрсөн өдөр, шинийн 3, ханш нээсэн өдөр г.м. Ямар ч өдөр сонгосон байлаа гэсэн энэ нь таньд тамхинд “баяртай” гэж хэлэхэд хангалттай бодож төлөвлөх боломж олгохуйц байх ёстой. Гэхдээ хэт хол өдөр сонговол тамхидалтаа хүлээн зөвшөөрөх мянга, түмэн шалтаг, шалтгаан бодож олох боломж олгодог учир дунджаар 2-3 долоо хоног байхад хангалттай гэнэ.

Өдрөө товлосон бол гэр бүл, найз нөхөд, ажлын газрынхандаа тамхинаас гарах болсноо зарлан тунхаглаарай. Уруу татагчид олон учраас өөрийгөө тамхи татчихаар нөхцөл байдалд оруулахгүй байхыг ЧАРМАЙХ хэрэгтэй юм. Тамхинаас гаргах наалт хангалттай хэмжээгээр нөөцөл. Тамхинаас гарсан найз нөхөдтэйгээ харилцаа холбоогоо зузаатгаж, туршлага судлах нь чухал. Тамхи татдаг найз нөхдөөсөө таны хажууд тамхи татахгүй байх, тамхиа таны нүдэнд өртөхүйц газар тавихгүй байхыг гуйгаарай. Эхний хариулт нь “ёоо, чи юун лаг юм?” гэх байх. Гэхдээ та хэр зэрэг сэтгэлийн тэнхээтэйгээ харуулаад гарчихвал тэд таныг өөр нүдээр харах болно. Таньд шууд хэлэхгүйч найз нөхдийнхөө дунд тамхинаас гарах тухай яриа болоход “Манай найз нөгөө хэн гарчихсан. Шийртэй муу туучий шүү” гэж бахархангуй ярих вий. Өмнө тамхинаас гарахаар хийсэн оролдлого бүрээ эргэн санаад чухам юу нь болсон, юу нь болоогүйг тунгааж үзээрэй. “Би ч овоо гайгүй хэд хоносноо хэнтэй пиявдаад л буцаад татчихсан юм”. “Улирлын эцэс байсан болохоор стресст ороол нэг татаал тэгээл бүх юм будаа болсон доо”. “Аягүй хөөрхөн байж байсан чинь Дорж гэж нэг юм намайг уруу татаад тэгээл үнэнч “амраг” чамтайгаа эргээд учирсан” г.м үгс тамхичдаас их сонсдог. Өмнө оролдож байсан гэдэг чинь сайн хэрэг. Судалгаанаас харахад дунджаар ямарч тамхичин 3-5 оролдлогын дараа амжилтад хүрдэг, оролдохоо дахиад больчихдог гэнэ. Энд үед хамгийн чухал нь тамхидалтаа зөвтгөж бодож болохгүй. Хэрэвзээ ингэж бодож эхлэх юм бол нөгөө тамхинаас гарч “арван цагаан буяныхаа” замд орох  Барбарос төлөвлөгөө биелэхгүй байх магадлал 99 хувьд хүрнэ.

Тамхинаас гарах ариун өдөр

Тамхи БҮҮ тат. Бүр ГАНЦ удаа ч сорж болохгүй. Идэвхитэй бай. Алх, гүй, спортоор хичээллэ. Биеийн тамирын дасгалаар өөрийгөө ачаал. Ус их уу. Хэрэвзээ та тамхинаас гаргах наалт хэрэглэхээр шийдсэн бол хэрэглэж эхэл. Тамхинаас гарахаар төлөвлөж бичсэн зүйлсээ уншаад дагаж мөрд. Тамхи татах хүсэл тэсэхийн аргагүй төрүүлдэг үйл явдал, орон зайнаас өөрийгөө тусгаарла. Ихэнхи хүмүүс нойлын өрөөнд байхдаа тамхи татдаг тул хаалгыг нь онгорхой орхиод “ариун цэврээ” сахих ажлаа хий. Тамхичдаас гэрлийн хурдаар зугтаа. Согтууруулах ундаанаас хол бай. Уусан ч эхний хундага, гүрүүшигний дараа баяртай гэж хэлээд гар. Өдөр тутмын хэвшлээ өөрчилж болох бүх боломжийг ашигла. Ажил, гэртээ өөр замаар явж хүр, үдийн цайгаа өөр газар барь. Дандаа иддэггүй хоолоо захиал. Эдгээр алхмууд нь таны далд ухамсарт “Би өөрчлөгдөж байна” гэдэг мессэжийг үлдээдэг тул аль болохоор өдөр тутмын хэвшмэл үйлдлээсээ татгалз.

Тамхинаас гарахад сэтгэл зүйн хямралаас гадна физиологийн хувьд цочролд ордог.

Сүүлчийн тамхиа татсанаас

20 минутын дараа

• Цусны даралт хэвийн хэмжээнд очно
• Судасны цохилт хэвийн хэмжээнд очно
• Гар хөлийн дулаан хэвийн хэмжээнд очно

8 цагийн дараа

• Цусан дахь нүүрсхүчлийн дан ислийн (CO)  хэмжээ хэвийн хэмжээнд очно.
• Цусан дахь хүчилтөрөгчийн хэмжээ (O2) хэмжээ хэвийн хэмжээнд очно.

24 цагийн дараа

• Зүрхний шигдээс болох магадлал тамхи татагчтай харьцуулахад 40 хувь буурна.

48 цагийн дараа

• Мэдрэлийн судлын төгсгөлүүд дахин нөхөн төлжиж эхэлнэ.
• Үнэрлэх, амтлах чадвар мэдэгдэхүйц дээшилнэ.

2 долоо хоногоос 3 сарын хугацаанд

• Цусны эргэлт сайжирна.
• Алхахад хялбар болно.
• Уушигний үйл ажиллагаа 30 хувь сайжирна.

3-9 сарын дараа

• Ханиалгах, хамар битүүрэх, ядрах, амьсгаа давчдах шинж тэмдгүүд арилна.
• Уушигны уутанцар нөхөн төлжиж, цэр ховхлох, уушгаа өөрөө цэвэрлэх, халдвар авах боломжийг багасгана.
• Биеийн ерөнхий хүч чадал сэргэнэ.

1 жилийн дараа

• Тамхичидтай харьцуулахад зүрх судасны өвчнөөр өвчлөх, улмаар “чадхийх” магадлал 50 хувь буурна.

5 жилийн дараа

•  Тамхинаас гарсан хүний уушигны хавдар болох магадлал дундаж тамхичинтай харьцуулахад 50 хувь буурна. Дундаж тамхичин өдөрт нэг хайрцаг татдаг гэж тооцсон.
• Тамхинаас гарснаас хойш 5-10 жилийн хугацаанд цус харваж талийх магадлал нь тамхи огт татдаггүй хүнтэй ижил түвшинд очно.
• Ам, хоолой, мөгөөрсөн хоолойн хавдар тусах магадлал тамхичинтай харьцуулахад 50 хувь багасна.

10 жилийн дараа

• Уушигны хавдраар нөгөө ертөнцөд морилох магадлал тамхи татдаггүй хүнтэй ижил болно.
• Хавдрын өмнөх эсийн өсөлт зогсоно.
• Ам, хоолой, мөгөөрсөн хоолой, давсаг, бөөр, умайн хүзүү, цөсний хавдар болох магадлал тавин хувь буурна.

15 жилийн дараа

• Зүрх судасны өвчин тусах магадлал нь тамхи татдаггүй хүнтэй нэг түвшинд очно.

Энэ нь тамхинаас гарснаас таньд гарах эрүүл мэндийн эерэг үр дүнгүүд.

Тэгвэл санхүүгийн хувьд ямархуу хэмнэлт гарах вэ гэдгийг дараах вэб сайтны тооцоолуураар тооцож болно.

http://www.stqp.org/smokingcalculator.asp

Америк дундаж тамхичин өдөрт нэг хайрцаг тамхи 5 жил татсан гэж үзвэл Хонда мотоцикл аваад уначихаар мөнгийг агаарт утаа болгон замхруулдаг ажээ.

Тамхинаас гарах хэцүү. Никотинд дасал болсон таны бие тэрхүү хорт бодисоос цэвэрлэгдэх гэж нөөцөө шавхан ажилладаг. Ам цангараа ус уудагтай ижил никотинд дасал болсон бие организм эхний үед “хороо” танаас нэхнэ. Сайн тал нь энэ хугацаа маш БОГИНО. Таны тэвчээр, сэтгэлийн ЧИН ЗОРИГ үнэнхүү энэ үед илэрнэ.

Тамхи татах хүсэл тэсэхийн аргагүй төрөх, уурлаж уцаарлах, хүмүүстэй муухай харьцах, ядрах, нойргүйдэх, анхаарлаа төвлөрүүлж чадахгүй байх, толгой өвдөх, ханиалгах, хоолой өвдөх, хөлрөх, чичрэх, гэдсэнд хий дүүрэх, гэдэс өвдөх, ам хатах, хэл, буйл өрөвсөх, цээж бачуурах, нус гоожих.

Тэмцэх арга.

1. Тэсэхийн аргагүй хүслээ тэвчиж өнгөрөөх. Дунджаар 3-5 минут л гүрийчихвэл энэхүү тамхи татахын тулд хүн алсан ч чадахаар десперадо үе өнгөрнө.

2. Найзтайгаа утсаар ярих, ПС тоглоом тоглох, салхинд алхах г.м-ээр өөрийгөө сатааруул.

3. Ус, цай уу.

4. Нүдээ аниад 10 хүртэл тоолж гүнзгий амьсгал

5. Юу мэдэрч байгаагаа хэн нэгэнтэй хуваалц. Энэ үед тамхинаас гарахыг чинь дэмжиж буй хүмүүс хамгийн сайн туслагч болно.

Бусад шалгарсан аргууд

Өдөрт 2 удаа 15 минут эрч хүчтэй алх.

Гаа, бохь зажилж амаа завгүй байлга.

Гараа завгүй байлга. Цаасан дээр штрихээр эрээч, зураг зур. Электрон бараа боодог зөөлөвчтэй гялгар уутны бөмбөлгийг заналтайгаар бяцал.

Сайн унтаж амар. Нойр хүрэхгүй бол унтахаасаа өмнө “ядарч үхтэлээ” биеийн тамир хий.

Витамины нэмэлт хэрэглэ. Бие организмаас никотины хор зайлуулахад тусална.

Өөрийгөө урамшуул. Үзэж чадахгүй байсан киногоо үз. Үнэтэй ном авч унш. Нүд баясгах гоё зүйл өөртөө худалдаж ав. Бүтэн биеийн массаж, хөл, гар, толгойны массаж хийлгэ.

Никотины хамаарлаас гарна гэдэг нь маш ХҮНД асуудал. Гэхдээ энэ үеээ л давчихвал та тамхинаас гарч чадна. Тамхитай хийх энэ дайн таны хувьд өөрийгөө ялах ХАМГИЙН том дайн юм.

Таны таталгүй үлдээсэн тамхи бүр таньд үр өгөөжөө өгнө.

“Таны хүүхэд таныг нэг минут алга болоход ингэж их айдаг бол та бүр байхгүй болчихвол тэр яахыг төсөөлөөд үз дээ”

Ашигласан эх сурвалж:

http://www.quitsmokingabout.com

http://www.quitnow.gov.au/

http://www.stqp.org

Төрийн зохицуулалт

Хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр шүүмжлэл хэлэх хүмүүсийн агуу гаргалгаа нь “ТӨРӨӨС ЗОХИЦУУЛАЛТ хийх хэрэгтэй байна. Сүүлийн үеийн шилдэг нь аль аль талдаа ХАРИУЦЛАГАА чангатгамаар байна”.  Гэвч яаж гэдэг дээр хэн бугай ч шийдэл хэлэхгүй байгаа нь ХАМГИЙН гоё доо.

Дээрхи хэдхэн өгүүлбэрээс иргэдийн дунд өргөн тархсан төрийн үүрэг, функцийн талаархи нийтлэг философийг харж болно. Эрх баригч намууд энэхүү хандлага дээр нь дөрөөлж халамжийн амлалтаа цувуулдаг юм. Тийм болохоор яг одоодоо манайд тэрхүү либерал үзэл газар авах хөрс суурь муу.

Төрийн зохицуулалтыг хэрэгжүүлэх хэд хэдэн механизм байдгаас манайд хамгийн өргөн дэлгэр нь “ташуурын арга”. Аливаа хууль дүрэм, журмыг харахад торгуулийн санкцыг түлхүү хэрэглэсэн байдаг учир тухайн системийн хувьд туршлага хуримтлуулан цаашид сайжрах боломжийг хязгаарлаж, зөвхөн тэрхүү минимум стандартад нийцэж ажилласнаар үйлчилгээ, үйлдвэрлэл өргөжих, сайжрах, үүн дээрээс суурилсан өрсөлдөөн үүсэх боломжийг хааж байгаа юм. Янгүгийн Содбаатар Мэргэжлийн хяналтын газрын дарга болоод хийсэн хоёр сайн ажил байдаг. Нэг нь байцаагчийн эрх мэдэл орон нутагт шилжсэн. Ингэснээр үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрлийг өгсөн орон нутаг нь хяналтаа тавих боломж бий болсон.  Хоёрдахь нь эрсдэлд суурилсан зохицуулалт гэдэг ойлголтыг мэргэжлийн хяналтын газарт нэвтрүүлэхийг чармайсан. Хэр амжилттай болсныг хэлж мэдэхгүй байна. Торгох, лицензийг нь түдгэлзүүлэх, хураахаас өөр арга барилгүй байцаагч нар, байцаагчийг л аргалж байвал цаашдын ирээдүй гэрэлтэй гэж итгэдэг бизнэс эрхлэгчдийн зан үйлийг өөрчлөх нь хугацаа шаардсан ажил. Яг эндээс стандарт шаардлага барихаасаа илүүтэйгээр байцаагчид авилга атгуулах боломж гарч ирж байгаа юм.

Хэрэвзээ манай төр хяналтын системээ эрсдэлд суурилсан зохицуулалтаар сайжруулах стратеги барьдаг бол алдаан дээр нь дөрөөлөн зах зээлээс шахах бус, алдаа гаргахаас нь өмнө зохицуулалт хийх чиглэл, зарчим баримтлах ёстой юм.

Барилгын тусгай зөвшөөрөл авахад 380 гарын үсэг авдаг байсныг 150 болгосон нь төрийн дарамтыг багасгасан гэж ихэд хөөрцөглөцгөөсөн. Үүний үр дүнд чанаргүй барилга олноор баригдах хөрс суурь бий болсон юм. Үүний оронд барилгын захиалагч, гүйцэтгэгч, хөрөнгө оруулж худалдан авч буй иргэдийн хооронд байгуулах гэрээний заалтад аливаа гарч болох эрсдэлийг хэрхэн сэргийлэх асуудлыг сайтар суулгасан бол ашиглалтад хүлээж авахаас өмнө доголддог барилга, хугацаандаа дуусдаггүй барилгын төсөл, хохирчихоод хохирлоо хэнээр барагдуулахаа мэдэхгүй зогсох 15-20 жилийн банкны зээлтэй иргэдийн хоорондох маргаан гарах нь үлэмж багасна.

Бодит жишээ. Орон сууцны зээлийн асуудал.

Саяхан орон сууц анхлан худалдаж авж буй иргэн жилийн зургаан хувийн хүүтэй, 10% урьдчилгаа төлөөд, 20 жилийн хугацаатай, 50 сая хүртэл төгрөгийн зээлийг 55кв.м-ээс илүүгүй талбайтай гүйцэтгэл нь 50 хувь хүрсэн орон сууцны барилгаас сонголт хийж зээлээр орон сууцтай болохыг журамлав.

Талбайн хувьд болж байна. 55 м2 гэдэг боломжийн хэмжээ.

Зээлийн хүү жилийн 6 хувь бас болж байна.

Үнийн хувьд дундаж нь м2 1 сая төгрөг. Дундаж цалинтайгаа харьцуулахад өндөр байна. Ашгаа хийгээд хийгээд бүх үнээ оруулаад 700 мянгаас давах боломжгүй боловч Д. Жаргалсайханы бичсэнээр нийт үнийн 30 хувь нь авилгын мөнгө юм. Энэ нилээд дөхсөн тоо.  Хэрэв нэмүү өртөг үүссэн бодит хөрөнгийн гуравны нэг авилга гэхээр манайд авилга ямар айхтар өндөр түвшинд байгааг харж болно. Юун Африк, юун Индонез. Сүүлийн үеийн судалгаагаар бид Индонезийн урд гишгэж байна.

Австралид дундаж цалин жилийн 67 мянган доллар. Орон сууц байршлаасаа хамаарч үнэ хэлбэлзэх боловч Хан-Уул дүүрэгт баригдаж буй Ханcвилл орон сууцтай ижил байршилтай өөрийн эзэмшил газартай 3 унтлагын өрөөтэй хаус ойролцоогоор 560 мянган доллар байна. Нийтийн хоёр унтлагын өрөөтэй орон сууц бол 320 орчим мянга. Жилийн зээлийн хүү 6.8-7.0 хувь. Улсаас анх удаа орон сууц худалдаж авахад 15 мянган доллар өгдөг бөгөөд энэ нь бүртгэл, стамп дюти буюу хөрөнгийн татвар, дүүргийн татвар, гэрээний даатгал г.м бичиг цаастай холбоотой гардаг татварыг бүрэн төлдөг.  Хэрэв анзаарвал хаусны үнэ иргэний жилийн орлогоо 8.3 дахин, нийтийн орон сууц 5 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцүү  байна. Бусад хөгжингүй орнууд дотроо Австрали орон сууцны үнэ өндөртэйд тооцогддог улс.

Манайд дундаж цалин 500 мянга жилийн орлого 6 сая, 55 м2 нийтийн байрны үнэ нь жилийн орлогоо 10 дахин үржүүлсэнтэй тэнцэж байна. Миний бодлоор бол үсрээд 6 дахин үржсэнтэй тэнцүү байхад хангалттай. Зөрүү 4 гэдэг тоонд л хамгийн их учир байнаа даа, тиймээ? Тэнд чинь л нөгөө авилгын мөнгө угаалт чинь байж байгаа юм. Тэгээд энэ нь одоогийн зах зээл дээр байгаа хамгийн бага зөрүү гэхээр яанам билээ. Жишээ болгосон Хансвилл м2-аа 2-2.5 сая төгрөгөөр үнэлэн захиалга авч байна. Гүйцэтгэл нь дөнгөж 30 хувьтай байхад захиалагчдаас хөрөнгө татаж барилга барьж байгаа Тектоник компанийн ашиг бусадтай ижил 13-15 хувь гэж бодоход м.кв-аас гарч буй зөрүү мөнгө 1 сая төгрөг хаашаа очдог вэ?

Дэльта Констракшны Д. Эрдэнэбат ах Соушл Мэдия Клубын уулзалт дээр барилгын компани эрсдэлээ үүрч буй учраас орон сууцны үнэ өндөр байгаа гэж тайлбарлаж байна билээ. Би үүнтэй санал нийлэхгүй. Барилгын төслийн гүйцэтгэл дөнгөж 15 хувьд хүрэнгүүт ирээдүйн өмчлөгчөөс хөрөнгө татан төвлөрүүлж эхэлдэг бөгөөд эхний хөрөнгө оруулалтын мөнгөө банкны жилийн 12-14 хувийн зээлээр авдаг. Хэрэв зээл авч чадахааргүй жижиг компани бол зээл авч чадсан өөр нэг компанийн гүйцэтгэгчээр ажилладаг учраас бизнэсийн эрсдэлтэй шууд хамаарахгүй. Зээл авсан компанийн хувьд барьцаалах хөрөнгө бүхий томоохон компаниуд байгаа, эсхүл банк өөрөө байгаа. Хөрөнгийн зах зээл хөгжөөгүй манайхны хувьд өөрөөр хөрөнгө босгох боломжгүй. Тэгэхээр бага хүүтэй зээл яагаад ОССК биш, арилжааны банкуудаар дамжиж байгаа нь ойлгомжтой болж эхэлж байгаа биз?

Зургаан хувийн зээлний сургаар ОССК нэр хүнд зад өсөвч, өөрсдөө мөнгө өгөх эрх мэдэлгүй тэд зөвхөн дамжуулагчийн үүрэг гүйцэтгэж байна.  Яагаад гэвэл зээл олгох эсэх эцсийн шийдийг банк гаргана хүмүүсээ. ОССК хөөрхий гарч болох эрсдэлээ багасгахын тулд хамгийн арга ядсан арга болох барилгын компаниудтай гэрээ хийж, гүйцэтгэл нь ядаж 50% хүрсэн барилгын төсөлд зээл олгож болох эсэхийг шийдүүлэхээр бүрдүүлсэн материалыг чинь банкинд хуваарилж өгнө. Аягүй бол та өөрөө банкаа сонгохгүй, ОССК зааж өгнө дөө харж л байгаарай.

Барилгын салбарт сүүлийн 10 жилийн дотор хамгийн түрүүнд томорч чадсан компаниуд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Түүнээс сүүлийн 5 жилд энэ салбарт нэвтэрсэн компаниудын хувьд туслан гүйцэтгэгчийн ажил хийхээс бие даасан төсөл хэрэгжүүлэх хэмжээнд очсон компани ховор юм.

Орон сууцны үнэ сүүлийн 10 жилд хэрхэн өссөн талаар та бүхэнд хэдэн тоо баримт дурдая.

2000 онд хотын төвийн хуучин хоёр өрөө байр 7-9 мянган ам. доллар байсан бол 2004 онд 19-22 мянга, шинэ нь м2 нь 370-420 ам доллар, 2008 онд 650-720 доллар, хуучин сууц 60-68 сая төгрөг болсон. Энэ жил шинэ сууц м.кв 1500-1800, хуучин хоёр өрөө сууц 75-82 сая төгрөг байна. Үнэ өсөлтийн хандлагыг харахад сонгуулийн жил ямагт өссөөр иржээ. Орон сууцны үнийн өсөлтийг газрын авилга, зөвшөөрлөөр удирдан банкны зээлээр дамжуулж сонгуулийн мөнгөө босгодог эрх баригчдыг бид хэдий болтол орой дээрээ залсаар байх уу? Сүүлдээ байчихаад удам дамжсан тайж гэдэг шиг үр хүүхдээ хүртэл улс төр рүү чирч буй нийгмийн паразитуудаас энэ сонгуулиар салах юм сан.

Дуудах нэрийг ээж аав өгдөг.

Сонин, содон нэртэй хүмүүстэй тааралдаад нэрний учрыг заавал лавладаг. Сонин хэвлэл, блогууд дээр ийм нэр гарсан байх нь бий. Миний бага ангийн багш Д-ийн хүү их урт нэртэй. Багшийн сургуулийн оюутан найз нарынхаа нэрийг нийлүүлсэн нь  13 нэрнээс бүтсэн лут урт нэр болсон гэдэг. Гэвч тухайн үед нь төрсний гэрчилгээн дээр бичих зай байхгүй гээд Гүрсоронзонгомбосүрэнболдбаатар нэрээр бүртгүүлсэн түүхтэй.

Манай ангид Герман нэртэй гурван ахтай Вилзуу гэдэг охин сурдаг байлаа. Учир нь ах нар нь бүгд сансрын нисгэгч Герман Титовын төрсөн өдөр төрсөн бол ангийн анд Владимир Ильич Ленины 100 насны ойгоор буюу 1970 оны 4 сарын 22-нд төрсөн юм. Бид түүнийг Вилзуухай гэж дууддагсан.

Хүний нэр нь насан туршдаа тэр хүнтэй явах хүчтэй мэдээллийн хэрэгсэл билээ. Миний аав ээж, хөгшин аав, ээжийн үед түвд нэр маш их дэлгэрсэн байсан нь лам багш нэр өгдөг байсантай холбоотой. Мөн төрсөн гарагаар нь Даваа, Бямба гэх мэтээр нэрлэх нь түгээмэл. Бутанд явж байхад үүнтэй ижил төвд нэртэй хүмүүс маш их. Худалч хүнд хоёр бутан эрэгтэйн нэг нь Доржи нэртэй. Яагаад гэвэл тэд бидэнтэй ижил буддын шашны гэлэгпа урсгалыг шүтдэг юм. Миний найз гэхэд Самдан түүний эхнэр Пагма, хүү нь Даши. Дашрамд дурдахад Бутанд очсон тэмдэглэл бичсэн нь яагаад ч юм хэвлэгдээгүй устаад алга болсон байна лээ. Тэгж байгаад нөхөж бичнээ.

Хүн судлаачдын үзэж байгаагаар хүн амын нэр сонголт нь ямар нэг байдлаар тухайн гэр бүл, цаашлаад нийгмийн өнгө аясыг илтгэдэг гэнэ. Ноттингхэмийн их сургуулийн хийсэн судалгааны тайланг үзэхэд европ зүгийн нэр ихэнхидээ загалмайн шашны гэгээнтнүүдийн нэр ажээ. Михайл Майкл, Мишэл, Анна, Энн Эни гм. Сүүлийн үед англичууд хүүхэддээ эртний нэр өгөх, өөрийн үндэсний цөөнхийн нэр өгөх нь элбэг болсон байна. Харин 90ээд оноос Голливудын одод хүүхэддээ сонин содон нэр өгөх болсон нь тэднийг дуурайх өгөх давалгаа дэлхий дахинд эхэлжээ. Гвинет Пэлтроу Крис Мартин хоёр анхны охиндоо Эппл буюу Алим гэж нэр өгсөн бол Том Круз, Кэйти Холмсын бага насны брэндчин, хамгийн их зураг авахуулдаг Суригийн нэрнээс эхлэн эртний нэр өгөх моод дэлгэрчээ.

Миний үед Наранцэцэг, Оюунчимэг, Сарантуяа, Бат-Эрдэнэ, Батбаяр, Ганзориг гэх мэт хосолсон билэгдлийн нэр элбэг байсан бол 90-ээд оноос эхлэн үр хүүхэддээ их хаад, хатдын нэр өгөх давалгаа өрнөсөн юм. Сүүлийн үед шашин шүтлэг сэргэсэнтэй холбоотой түвд нэрс Лувсандорж, Бадам, Сүрэн, эсхүл нийгмийн ороо бусгаа цагийг төвшитгөх утга агуулга бүхий Заяа, Дөлгөөн, Билгүүн гэх мэт цөөхөн үетэй нэр, Жаргал, Ариун орсон эерүү утгатай нэр сонгох нь элбэг болсон байна. Мөн тухайн жил нийгэмд тохиосон томоохон үйл явдлыг тэмдэглэн нэр өгөх нь бий. 1982 онд монгол хүн сансарт ниссэн жил төрсөн хүүхдүүдийн дунд Од, Оч, Цог, Цолмон, Санчир, Сансар, Огторгуй, Нар, Сартай нэр хамгийн их тохиолддог.

Сүүлийн үед элбэгшиж буй нэрст амьтны нэршил болох Хулан, Халиун, Марал, нэр алдартай хүмүүсийн нэр Дагвадорж, Мөнхбат, уугуул төрсөн газар усны нэр Онон, Оргил, Туул, Хангай, Алтай гэх мэт юм. Нийгэм судлаачдын үзэж байгаагаар хувь хүн өөрийнхөө гарал үүслийг тогтоох чиг хандлага сүүлийн арав гаруй жил дэлхий дахинд маш хүчтэй явагдаж байгаа нь даяаршлын эсрэг далд ухамсрын түвшинд хүмүүний үзүүлж буй хариу арга хэмжээ юм. Энэхүү үзэгдлийг inter-generational grievance  буюу үе хоорондын гашуудал гэж нэрлэдэг. Тээврийн хэрэгслийн сүүлийн тавин жилийн хөгжил нь хямд төсрөөр богино хугацаанд аялах боломжийг хүн бүрт олгосон нь өөрийн өвөг дээдсийн нутагт аялах бололцоог цагаачдын дараа дараагийн үед олгож, тэдний дунд  уугуул эх нутагтаа очих нь ихэссэн байна. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр явж буй Family Tree, Who am I? зэрэг нэвтрүүлгүүд чиг энэ чиглэлийн зах зээлийг идэвхижүүлсэн юм.

Ардын хувьсгалын дараа гадаадад гарсан монголчууд, тэдний үр хүүхдэд чиглэсэн аялал жуулчлалын үйлчилгээ үзүүлбэл үүргэвчтэй аялагчдаас илүү их орлого, үр дүн авчирна. 20 жилийн дараа гэхэд гадаад руу 90-ээд онд гарсан монголчуудын хоёр дахь үе ид хөдөлмөрлөдөг насан дээрээ байна. 70 орчим жилийн дараа гэхэд тэдний гуравдахь үе буюу амьдарч буй орныхоо жинхэнэ иргэн болсон эх нутагтаа байгаа ах дүүгээсээ холдсон цагаачдын гуравдах үе ид насандаа очиж, back to the past жуулчлалын гол үйлчлүүлэгчид болох юм.

Австрали Улс нь цагаачдын орон. Анхны суурьшигчдаас гадна Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа цагаачилж ирэгсдийн 2 дахь үе нь энэ нийгмийн ид насныхан, 3 дахь нь залуучууд юм. Миний танил багш гэхэд тухайн үеийн Польш одоогийн баруун Украйны Буковицагаас гаралтай ба ээжид нь октябрын хувьсгалаас өмнө эзэмшиж байсан газрынх нь гэрчилгээ одоо болтол байдаг гэсэн. Одоо болох улаан өндөгний баяраар хүүгээ аваад тийшээ явна гэж ярьж байсан. Миний австрали буурал өвөө, эмээ хоёр энэ жил 90 настай. Өвөө 30-аад оны их хямралын үед усан онгоцоор 14 настайдаа Австралид ирсэн Польшийн Краковоос гаралтай хүн. Тэдний ач охид ахлах сургуулийн сонгон суралцах гадаад хэлээрээ польш хэл сонгосон байдаг.

Миний хайртай цэнхэр нүдэн бомбоок Sadhbh (Сайв) аврагч гэсэн утгатай, түүний дүү Aislinn (Ашлин) эртний гэйлик хэлэнд мөрөөдөл, inspiration гэсэн утга бүхий эртний ирланд нэртэй. Яагаад гэвэл түүний хоёр талын өвөө, эмээ нар ирланд гаралтай хүмүүс юм. Дашрамд хэлэхэд Өмнөд Австралид ирландууд их байдаг. Тэд англичуудаа бодвол ягаан царайтай улаан шаргал үстэй хүмүүс юм. Тод жишээ австралийн Ерөний сайд Жулиа Гиллард.

Миний нэрний хувьд хүүхэд байхад алимны жэм, давжаа алим гэх мэтээр цоллуулдаг байсан болохоор нэрэндээ нэг их дуртай биш байлаа. “Эгч бид хоёрт яагаад идэх юмны нэр өгсөн юм бэ?” гэж асуухад “Ээж нь ховдог болохоороо хоёр охиндоо Бурам, Алим гэж нэр өгсөн юм. Дахиад охин төрсөн бол Үзмээ гэж нэр өгөх байсан” гэдэг хариулт сонсож байлаа. Үнэхээр миний төрсний гэрчилгээ дээр АЛИМ гэж байдаг ба би өөрөө сүүлд нь хоёр а нэмсэн бөлгөө. Гэхдээ би Үзэм болоогүйдээ одоо их баярлаж явдаг. Ямар ч тохиолдолд Алим нь Үзэмнээсээ дээр биз дээ, тиймээ?

Вээлком хоум

Аниа нь гэртээ ирлээ. Шороотой байна. Салхитай байна. Гэхдээ л сайхан байна.

Үүнээс цааш өдөр тутмын амьдралдаа тохиолдож буй үйл явдлаа бичнэ. Та нар анзаардаггүй ч байж магадгүй, миний хувьд бол гайхмаар зүйлс олон тохиолдож байгаа учраас залуучууд санаа аваг гээд “адал явдал, хоррор, триллэрээ” хуваалцахаар зориглов.

Эхний долоо хоногийн мэдээ.

Бид буцаж ирж байна.

МИАТ-ын онгоцоор Бээжингээс нисэв. Америкаас яваа залуутай өглөө эрт тааралдаж, хууч хөөрлөө. Их сургуулиа төгсөөд Монголд бизнэс хийж байгаад сурахаар АНУ-д очсон юм байна. Эхнэртэйгээ зэрэг суралцах нь санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй байсан тул эхнэрээ сургаад өөрөө бизнэс хийсэн. Давгүй сайхан амьдардаг гэнэ. Бага хүү нь тэнд төрсөн, охин нь дунду сургуульд сурдаг. Ямарч байсан хүүхдүүдээ томортол буцах бодолгүй байгаа юм байна. Аав, ээж, ах дүүтэйгээ золгочихоод нэг их удалгүй буцах бодолтой гэнэ.

Энэ залуутай их сургуулийн нэг анги залуу онгоцонд тааралдаж хууч хөөрөхийг нь сонсвол Ирландаас буцаж яваа гэнэ. Бас л 2000 оны гадаад руу чиглэсэн давалгаагаар гарч одсон бололтой. “Байгаал байвал байгаал байх” зориглоод эх орондоо ажиллахаар иржээ. Ажилд хурдан орохыг хүсээд энд тэнд тааралдвал мэндтэй явахыг хүсээд саллаа. Өөрийн ирээдүй ч бүдэг байхад тэр залууг “хөлөө олтлоо яана даа” гэж бодов.

Эх орны хишиг.

Аниа нь “эх орны хишиг”-ээ хүртээгүй яваа хүн шүү дээ. Өглөө эртлэн манай хороо хорин байсан газар очвол дан тоосгон байшинг нь нураагаад хашаалчихаж. Тухайн үедээ төсөв хөрөнгө зарцуулаад өрхийн эмнэлэг, цагдаагийн хэсэг, хороо байрлах авсаархан байшин байсан юм. Хотын төвийн газар үнэд орохоор хөрөнгө зарж барьсан байшингаа хүртэл буулгачихдаг л юм байна. Дүүрэг орлоо. Дүүргийн Хөдөлмөр, халамжийн газар руу явуулав. Очлоо, асуулаа. Буцаад хороо руугаа яв. Хороо хаана очсон талаар асууж аваад буцаал алхлаа даа. Хороогоо олоод очтол иргэний үнэмлэхний хуулбар, Хадгаламж банкинд 350 төгрөг тушаасан баримтаа аваад ир гэнэ дээ. Цайны цагийг нь лавлаж асуугаад Хадгаламж банкны салбар оров. Дугаар тараадаг машинаас нь тасалбар авбал миний өмнө 13 хүн байгаа гэнэ. Хэдийгээр теллэрийн 6 цонхтой боловч 2 теллэр ажиллаж байлаа. Нэг хүнд дунджаар 14 минут зарцуулах юм. Зарим “сэргэлэн” нөхдүүд дугаар нь зарлагдаад хүн нь очихгүй шинжтэй болбол урдуур дайрах юм. Хүмүүс бухимдаж байна. Эдийн засагчийн өрөө рүү нь гүйж ороод теллэрээ нэмэх боломж байгаа эсэхийг лавлахад “Би мэдэхгүй” гэсэн хариулт сонсов. Хүмүүс ч уурлаад “ажлын долоо хоног эхэлж байхад удаан байна, чадваргүй юмнууд суучихаад” г.м-ээр явж өглөө дөө. 42 минутын дараа миний дугаар дуудагдаж 350 төгрөгөө төлөөд буцаад хороо руугаа чавхдав. Энэ үед нилээд дулаарсан тул халууцах маягтай. Ямар ч байсан нөгөө дэвтрийг нь бичүүлээд авлаа. Тэгсэн Дүүрэг дээр очиж бүртгүүл гэнэ. Дүүрэг орлоо. Миний хурууны хээ системд нь байхгүй тул 100 айл яв гэнэ дээ.

Элчин яамнаас бүртгэхэд өгсөн цаасан дээр байсан вэб хуудсаар мэдээллээ шалгахад “Таны мэдээлэл шалгагдаж байна “гэсэн бичиг гарсан бөгөөд лавлах утас байсныг санаад эргээд Хадгаламж банк руу явав. Сүлжээ тасарсан тул хүмүүс хүлээгээд сууж байлаа. 10-аад минутын дараагаас сүлжээ нь холбогдсон бололтой ашгүй үйлчилж эхлэв. Байрны мөнгө тушаахад теллэр биш орлогын нярав нь шууд авсан тул аз болж, байрны мөнгө, утасны мөнгөө тушаав. Хотын төв хөндлөн гулд алхсан эхний өдөр эцэж, ядарсан хүн 5 ажлын хоёрыг бүтээсэн биелэлттэйгээр гэртээ харив.

ГОЛОМТ банк

Зун ирэхдээ интернэт болгож чадаагүй дансаа шалгах, мөн нэт банкинд холбуулахаар Голомтын 1-р салбарыг өглөө эртлэн зорилоо. Валютын хадгаламжийн банкны хүү энэ хугацаанд лав гурван удаа өөрчлөгдсөн юм байна. Энэ тухай хэрэглэгчид яагаад мэдэгдээгүй болохыг асуухад вэб хуудсан дээрээ тухай бүр нь мэдээлж байсан гэнэ шүү. Голомт банкны вэб хуудсыг өдөр бүр орж шалгаж үзэж суух шаардлагатай юм байна л даа. Жилийн эцэст хүү тооцдог тул хүү хөдөлж буй тохиолдолд яаж тооцдог вэ гэхэд эдийн засагч нь тайлбарлаж өглөө. Мөн яагаад дансны хуулга хэрэглэгчид өгдөггүй болохыг лавлахад одоогоор тийм үйлчилгээ байхгүй гэж байна. Нэхэж байгаад гаргуулж авлаа. Интэрнэт банкинд холбогдохын тулд гэрээ хийв. Зураг авахуулах шаардлагатай болоход гадуур хувцастай нь зураг авчих бололтой юмаа. Хувцсаа тайлаад байдаг “хөөрхөн” дээрээ тавьж байгаад патиараа татуулав. Банкны өр барагдуулах албанаас сонинд тавьдаг зар дээрхи зураг яагаад бүдэг, гадуур хувцастай байдгийг ойлгов. Теллэр залуучуудад хэлээд нэмэргүй гэж үзээд идэвхийлэн санал хүсэлтийн хайрцагт нь бичиг үлдээв.

МОБИКОМ

Утасны төлбөрөө төлөхөөр дугаар аваад суулаа. Чимээ шуугинтай орчимд чухам юу гээд байгаа нь сонсогдохгүй тул чих тавин сонсвол миний дугаарыг 13 дугаартай цонхонд оч гэж байнаа. Өмнөө байгаа цонхнуудыг харвал зүүнээс баруун тийш дугаарласан тул логикийн дагуу ийшээ байна гэж бодоод явтал алгаа. Гэтэл миний явсны эсрэг зүгт тэр хэдэн цонх нь байхаас гадна намайг хайж явах 1 минутыг хугацаанд дараагийн дугаарыг дуудав. Хөл муутай хүн бол амжиж очихгүй юм байна. Хөгшрөх үед минь нэтээр мөнгөө төлөх боломжтой болох биз гэсэн юм бодоод дуудсан цонхон дээр очвол дараагийн үйлчлүүлэгч нь төлбөрөө төлж байлаа. Яаж дуугай байхав хэлээд л тавьчихлаа. “Энэ хүний дараа таныг авъя” л гэж байна.

Гэх мэтээр хөлийн хурдаар явган таваргаж, бас бус үйлчилгээний байгууллагаар үйлчлүүлж амжлаа. Ерөнхий дүр зураг нь хуучнаасаа хамаагүй дээрдэж. Тас ширвээд загнадаг нь гайгүй болсон байна. Харин үйлчлүүлэгчдийн соёл бахь байдгаараа. Дараалал дайрдаг, лангуун дээр нь хамаг байдгаараа дардаг, тухайн хүний орон зай руу довтолдог нь яг хэвээрээ. Хэрэв блог уншигчид дунд үйлчилгээний байгууллагад ажилладаг хүмүүс байгаа бол дараахи дүр зураг их л танил сонсогдох биз.

Үйлчилгээ гэдэг нь тухайн хүний хэрэгцээ шаардлагыг сонсохоос гадна өөрийн боломжоороо ТУСЛАХ юм. Нэг дүүгийн хэлснээр манайхан үйлчилгээ гэдгийг сайхан ярих гээд ойлгочихсон гэдэг бараг үнэн. Сайхан ярьж, тайлбарлах юм. Банкны теллэр охид дуржиганатал нь ярих бөгөөд соёлын шоконд байгаа надад нөгөө үг нь хүрэхгүй, дахин лавлан асууж уцаарлуулав. Хөгшин настай хүнд бол хэцүү л юм байна гэж бодогдов. Барааны сурталчилгаа биш гоё хоолойгоор яриад нөгөө хүндээ хүрээгүй бол үйлчилгээний үнэ цэнэ шууд унана.

Аливаа байгууллага нь танилцуулга, заавраа хэвлэмэл материал болгоод тавьсан, эсхүл самбарт хадсан байх нь элбэг. Энэ нь тэр бүр үйлчилгээний ажилтантай харьцаж, дараалалд зогсохгүй цаг хэмнэх давуу талтай юм. Манайд хэвлэмэл материалын хувьд дууссан байх нь олон. Зарлалын самбартаа мөнгө тушаах дансны дугаар, мэдээллээ А4 стандарт цаасан дээр бичээд дээр хадсан нь хараа муутай, намхан нуруутай надад бол зөөврийн шат тавьж байж уншигдахаар юм. Мөн аливаа стандарт, гэрээ хэлцлийн үсгийн фонт хэт жижиг болохоор унших гэж томруулагч шилтэй явахгүй бол горьгүй юм байна.

Монголын үйлчилгээний ажилчдын нийтлэг дүр зураг нь аль болохоор хурдан хугацаанд хийж дуусгахаар чармайх юм. Чухам юуг, яаж хийхээ төлөвлөж, нягтлахын оронд “ХҮ, ХА” гэж дайрч ороод хамаг чадал, цагаа мунгинасаар, ухнатсаар барах юм даа.   Социализмын үед л 15 жилийн ажлыг 5 жилд багтаан хийх боломжтой байснаас ямар ч ажил тодорхой цаг хугацаа, орон зай шаардлагатай байдаг тул хурдан, түргэн хийсэн зүйл чанар муутай болно. Чанар муутай юм чинь ахин дахин хийнэ. Нэг ажлаа олон давтаж хийнэ гэдэг нь үр ашиг муутай, мөнгөн дүнгээс гадна бодит бус зардал ихтэй үйл ажиллагаа тул хөгжлийг сааруулагч нь болдог. Үйлчилгээний стандарт тогтоохдоо байгууллагууд өдөрт үйлчлэх хүмүүсийн дээд хязгаарыг тогтоож өгвөл үйлчлүүлэгчид ч чанартай үйлчилгээ авах, үйлчилж буй хүн ч ачааллаа жигд хуваарилах боломжтой болж бага ядрах юм.