Гэмт хэрэгтний сэтгэл зүй

Ардын зураач О. Цэвэгжав "Азарганы ноцолдоон"

“Онц ноцтой гэмт хэрэг гарлаа”. “Гэмт хэргийн нөхцөл байдал хүндэрлээ”. “Гурван хүний амь насанд хүрсэн ХЭН-ийг баривчлав“. Өдөр тутмын мэдээллийн суваг, сонин хэвлэлээр иймэрхүү гарчигтай мэдээ, мэдээлэл өдөр бүр биш гэхэд байнга явах нь харагддаг. Энэ мэссэж нь гэмт хэргийн тоо нэмэгдсэн, хүмүүс илүү харгис хэрцгий болсон мэт санагдуулдаг. Үнэхээр одоогоос 10, 20, 50 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад гарах гэмт хэргийн тоо нэмэгдэж, хэрцгий байдал нь ихэссэн үү?

Их сургуулийн биологийн хичээлээр зүйлийн онол, эволюцийн онолыг судалж байхад уншиж байсан сүргийн амьтны зарчим санаанд үлдэж. Аливаа сүргийн амьтны хувьд эрэгчингүүдтэйгээ тэмцэлдэж сүргийн манлай болох эмэгчнээ хураах тэмцэл тулаан хатуу ширүүн байдаг. Хархнаас аваад бүхий л амьтад, хүн сүрэгт PECKING ORDER буюу айхтар ширүүн тэмцэл дуусахад  илүү хүчтэйгээ хүлээн зөвшөөрч, захирагдах дэг жаяг тогтоно. Намын дундаж байсан нөхөр гэнэт удирдлагад гарч ирж, лидер болж бусад лагууд нь хүлээн зөвшөөрөх нь бий. Хэрэвзээ энэ дэг жаягаас гажваас мөнхөд ганцаардан тэнэж явсаар үхдэг африкийн арслангийн хувь заяа хүлээж байдаг. Эрх мэдэлд хүрсэн хүмүүс түүнээ алдахгүйн тулд үхэлддэгийг мөн энэ зарчмаар тайлбарлаж болно.

Сүүлд яагаад гэдэг асуулт тавьж судалж үзэхэд бидний “Хэрэгцээний пирамидын онол”-ыг нь сайн мэдэх Абраам Масловын бас нэг онолоор тайлбарлаж болмоор юм байна. Утга нь хүн бүр дарангуйлал буюу dominance-ийн хувьд өндөр, дундаж, бага гэсэн гурван шаталбарын аль нэгд хамаардаг. Шаталбар бүр нь дотроо мөн гурван түвшинтэй. Эр эм хүмүүсийн харилцааны үүднээс тайлбарлаваас эмэгтэйчүүд өөрийн шаталбар дотроо боловч өөрөөсөө арай илүү түвшний “манлайлагч-дарангуйлагч”-ийг хайж байдаг байна. Жишээлбэл: би өмнө альфа эрэгчинд шунан дурладаг гээд бичиж байсан нь өөрөөсөө ИЛҮҮ хүнийг хайх байгалийн зөн хүчтэй байгаагийн шинж юм.

Дарангуйлал гэмт хэрэгтэй ямар хамаатай юм бэ гэж бодож байна уу? Бас л биологи ярих хэрэгтэй болохнээ. Энэ хичээлд дургүйчүүд уучлаарай. Гах гах гах.

Амьтан судлаач Лоуренз,  Тимбергэн нарын ажиглалтаар бүхий л амьтны төрөл зүйлийн хувьд энэхүү дарангуйлагчид нь нийт амьдын 5 хувь болохыг тогтоожээ. Үүнээс гадна сэтгэл судлаач Жон Калхауны олж тогтоосноор хэрэв туршилтын тодорхой нутаг дэвсгэрт байх хархнуудын тоо толгой  ихсэн шахцалдаан үүсэхэд “сүргийн манлай” 5 хувь нь  манлайлагч-дарангуйлагчийн үүрэг ролио хадгалахын тулд бусдыгаа барьж идэх, хүчирхийлэх г.м байгаль дээр хэзээ ч гаргахгүй зан авир гарган  “гэмт хэрэгтэн” 5 хувь болж хувирч байхыг ажигласан байна. 

Энэхүү 5 хувийн манлайлагч-дарангуйлагчдын талаар түүхэнд тэмдэглэгдэж үлдсэн зүйлс их байдаг. Жишээлбэл Алдарт зохиолч Бернард Шоу Британы Консерватив намын удирдагч Стэнлигээс  хэрэвзээ чамайг өвдвөл намын удирдлагыг авах хэдэн хүн байгаа вэ гэж асуухад тэрээр хорин хүн тутмын нэг нь гэж хариулсан байдаг. Энэ тоо яг таг уу, ойролцоо юу гэсэн асуулт ЯГ гэсэн хариултыг өгчээ.

Бас нэг сонирхолтой баримт гэвэл дэлхийн аль ч шоронд атмаануудын тоо тогтмол буюу нийт хоригдлуудын таван хувь нь шоронгийн ОВГОР болдог байна. Солонгосын дайны үед олзны цэргүүд яагаад олноор зугтаахгүй байгааг судалж үзэхэд хятадууд маш сонин арга хэрэглэсэн байдаг. Нийт олзны цэргүүдийг сайтар ажигласны эцэст манлайлагч-дарангуйлагчдыг тусгаарлан чанга дэглэмтэйгээр цагдахад үлдсэн олзныхон нь идэвхигүй байдалд орж, бараг харуул хамгаалалт шаардлагагүй болж байсан байна. Үүнтэй ижил зарчмаар буюу 14-р зуунд манай их хаад Европийг эзлэх тулаандаа эгнэн зогсож дохио хүлээх викинг, рыцариудын урд зогсох хамгийн гоё, өндөр малгайтайг нь уургалан армийг удирдагчгүй болгож хохирол багатайгаар ялалт байгуулж байсан талаар Баабар гуай бичсэн байдаг.

Амьтан судлаач (дахиал биологи 😉 ) Дэсмонд Мориссын ажиглалтаар амьтад байгаль дээрхи амьдрах үндсэн орчиндоо, хэвийн нөхцөлд өөрсдийнхөө эд эрхтнээс сайн дураараа салах, гар хангалга хийх, өөрийн үр хүүхдээ барьж идэх, хэт таргалах, ижил хүйстэнтэйгээ явалдах, амиа хорлох, хүн алах зан үйлийг хийдэггүй болохыг олж тогтоожээ. Төгсгөлд нь хот суурин газар нь “хүний хүрээлэн” учраас хүн амын өсөлтийг хянаж чадах хүртэл гэмт хэргийн тоо нэмэгдсээр байх болно гэсэн дүгнэлтийг гаргажээ.

Аливаа онолыг хоосон цээжлэх бус нийгэмд гарч буй аливаа үзэгдэлтэй холбон тайлбарлах нь хүмүүсийн тархинд буухдаа сайн байдаг. Дээр дурдсан Масловын онолоор Монголд нийгмийн асуудал болоод байгаа ганц бие бүсгүйчүүд, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн сонголтыг тайлбарлаж болох юм. Хэрэвзээ сайтар бодвоос монгол ардын сайхан зүйр үг “Гутлаа чирснийг нь би тоохгүй, гунхсан нэг нь намайг тоохгүй” Маслов агаагийн онолыг оновчтойгоор илэрхийлсэн байгааз???

ЖИЧ: Зорилго нэгт блогч Ободын нээсэн www.criminology.mn сайтыг дэмжин энэхүү бичлэгийг хийлээ.