Баяжигтун

Одоогоос наяад жилийн өмнө АХ намыг үндэслэгчдийн нэг Солийн Данзан энэ үгээ хэлж, үүнийх нь төлөө түүнийг хэлмэгдүүлэн хороожээ. Баабарын хэлсэн люмпен ардын тодорхойлолт надад маш их таалагддаг. Айх ичихийг мэдэхгүй, ёс зүй, үнэт зүйл огт байхгүй, шижээргүй, увайгүй хүн.

Сүүлийн үед дөнгөж бүрэлдэн бий болж буй үндэсний хэдэн хөрөнгөтнөө ихэд адлан муучлах болж. Тэдэн дотор үнэн цагаан хөдөлмөрөөрөө мөнгөтэй болсон хүн ховор, дандаа луйвардаж баяжсан хүний ариун цагаан хөдөлмөрийг мөлжигчид гэнэ. Би энд төрөөс төрсөн тэрбумтануудыг яриагүй байна шүү, ялгаж салгаж ойлгоорой.

Түүхийн аль ч үед хэрэгтэй цагт, хэрэгтэй газарт байж, мэдээлэлд хамгийн ойр байсан хүмүүс од шүүрэн чинээлэг амьдрах гараагаа эхэлсэн байдаг. Үүний тод жишээ Рокфеллер. Дэлхийн нэгдүгээр дайны төгсгөл 30-аад оны их хямралын үед эрсдэлээ сайтар тооцон үзэж, хэрэгтэй мэдээллээ бусдаас түрүүнд өөрийн сувгаар олж авч чадан, шийдвэр гаргаснаараа хувьцааны уналт, дампуурлаас өөрийгөө сэргийлж чадсан байдаг. Болхиор хэлбэл яг Чикаго кинон дээр хоёр хувилбараар сонин бэлдээд шүүхийн шийдвэрээс хамааран аль нэгийг нь зардаг шиг.  Сүүлийн үеийн хөрөнгийн зах зээлээс төрж буй саятнууд дотор математикийн суутнууд их бөгөөд эрсдэлийн тооцооллыг боломжит хамгийн сайн хувилбараар хийснээр амжилтад хүрсэн байдаг. Хөрөнгийн зах зээл, фючерсийн арилжаа нь өөрөө их эрсдэлтэй бизнес болохоор алдсан нь ч бий. Дональд Трамп эрсдэл хийхдээ гаргуун сайн, шатахдаа ч сайн шатаж, олохдоо ч сайн олдог нэг төрлийн “тоглоомчин”.  Жорж Сорос мөн ижил. Тэднийг амжилтад хүргэсэн гол хүчин зүйл нь хэрэгтэй цагт, зөв газарт байж мэдээллийг олж авч боломжит хувилбарыг тооцох чадвар юм. Нэг ёсны “соёлтой луйвар” юм даа.

Яаж чиг сайн муу хэлүүлж, ядуу Монголд хэтийдсэн зан авир гаргаж байсан бид үндэсний хөрөнгөтнүүдтэй болж байж хөгжинө. Үндэсний хөрөнгөтнүүд бусдыгаа чирдэг. Яагаад гэвэл тэд ажил олгогч, үйлдвэрлэгч, хэрэглэгч байдаг.

Миний найз одоогоос 10-аад жилийн өмнө боловсролын бизнес эрхэлж эхэлсэн бөгөөд өнөөдрийн байдлаар үндсэн бизнесээсээ гадна давхар хоёр өөр төрлийн бизнес хийдэг. Энэ арван жилийн хугацаанд түүний машины марк, байр орон сууц, эдэлж хэрэглэж, идэж ууж буй зүйл хэрхэн өөрчлөгдөв гэдгийг шүүн тунгаалгүйгээр зөвхөн хэдэн хүнд ажил олгосон, амьдралд нь тусалсныг хэлье.

Талбайн баруун талд жижиг өрөө түрээслэн өөрийн эгч, хамаатныхаа охинтой гурвуулаа бизнесээ эхэлж байснаа бодвол одоо тэр байрандаа лав 4-5 өрөө түрээслэж байна. Түрээслэгч нь МҮЭ. Өөрийн ажилтан 20-30-аад хүнийг цалинжуулахаас гадна тэднийг мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэхэд нь мөнгө зарцуулж байна. Лав миний мэдэхийн өөрийн хамаатан болох 2 ч ажилтандаа байр авахад нь эхний хөрөнгө оруулалтыг хийсэн.  Үндсэн бизнесийнх нь хүрээнд лав 1000 гаруй хүүхэд гадаадад хэлний курс, их дээд сургуульд суралцсан. Тэдгээр хүүхдүүдээс эхний хэд нь сургуулиа төгсөөд Монголдоо очоод ажиллаж эхэлж байна. Ажил хэргээ явуулахын тулд МЦХ, Мобиком, Датаком-ийн найдлагатай түнш. Өөрт чиг ашигтай, бусдад чиг тустай ийм бизнес эрхэлж буй хүмүүс манайд олон. Ганцхан боломжийг нь хумих оролдлогыг төр хийдэг. Хамгийн тод жишээ. Манай сургуулийн аппликэйшн форм, реклам, сурталчилгааны бал, үзэгхэн, тор уут г.м зүйлийг эндээс явууллаа. Цаас учраас их хүнд, ойролцоогоор 17 кг болов. Гэтэл гааль дээр 80 америк дойлуурын татвар нэхжээ. Та нар энүүгээрээ бизнес хийдэг юм чинь татвараа төлөөд ав гэсэн байгаа юм.  Гаалийн түшмэлийн хэлж буйгаар бол энэ зарлагаа апплайдаж буй хүүхдээс аппликэйшний мөнгө гэж авч нөхөх юм байхаа.  Ёстой гай л байна, битгий ав, гаалийнхан тэрүүгээрээ галаа түлнэ биз гэж хэлсэн чинь за яах вэ гээд мөнгийг нь төлөөд авсан байна лээ. Би байсан бол тэр чигээр нь хаяна.

Гаалийнхан орлогын төлөвлөгөө биелүүлэх ёстой гэдгийг ойлгож байна. Гэхдээ заавал 80 гэж тогтоогоод тэрийгээ авах гээд дайраад байгаа нь үнэн эмгэнэлтэй. Үгүй ээ ядаж, 20 цаас өгчих гэвэл би өгчихнө нэг их хэл ам хийхгүй. Байцаагчид 20-ыг атгуулаад, улсад 20-ыг төлөх боломж яг эндээс гарч ирж байгаа байхгүй юу. Бизнес эрхлэгчид бүгд биш юмаа гэхэд дийлэнхи олонхи нь энэ замыг сонгодог гэдэгтэй мөрийцсөн ч болно. Тэгээд эцэстээ хэн хохирч байна вэ, гол дундаас нь хэн ашиг олж байна вэ? Иймэрхүү жишээ түм бум.

Одоогоос таван жилийн өмнө Засгийн газар Нээлттэй хаалганы өдөр гэдэг кампанит ажлаа анх зохион байгуулаваа. Талбай дээр 2 хоног наранд шарагдаж амьтан болсон юм даг. Манай төвийн эрхлэн гаргадаг Барилгын үнэ, технологийн мэдээлэл бүхий товхимол үлдэгдэл ихтэй байсан тул үнэгүй тараахаар болов. Хижээл насны нэг эмэгтэй ихэд чухал царайлан нилээд хэдэн дугаарыг хаман авч барьж явсан тор руугаа хийлээ. Тэгснээ охиндоо хэлж байнаа: “Аав чинь авч амжаа болов уу?”.  Уг нь тэр товхимлыг гаргахын тулд хоёр хүн бүтэн цагаар ажиллаж, хорин хүн хүч хавсардаг бөгөөд дээр нь гарсан барилгын материалын үнээр баримжаалан төсөв, тендерийн баримт бичиг боловсрогддог гэдгийг ойлгох нь битгий хэл зүгээр л гал түлэх үнэгүй цаастай болсондоо баярлах ээж, охин хоёр. Ядуу хүний сэтгэлгээ энэ. Инженер-эдийн засагчаар сурч буй оюутнуудад бол курсын байтугай диплом бичихээр материал уг товхимол дээр гардаг юм. Надад бол үнэхээр хайран байсан. Хүнд хэрэгтэй гэдэг үүднээс байгууллагынхаа веб хаягийг байршуулсан жижиг өврийн календарь тараасан бөгөөд олон хүн ихэд олзуурхаж байгааг хараад харин их баярласан даа.

Би боддог юм, манайхны толгойд бат шингэсэн үнэгүй юманд нугасгүй сэтгэлгээг арчсан цагт эдийн засгийн боломж бололцоо нээгдэх байх гэж. Энэ хорвоо дээр үнэгүй юм гэж байхгүй. Хулганы занганд байгаа бяслаг л үнэгүй гэж ярьдаг боловч хууртсан хулгана бяслагны булангийн төлөөсөнд амиа өгдөг бичигдээгүй хууль байна шүү дээ.   Бүүр ойрын жишээ авъя. Сайхан Лексус жип аваад уначлаа. Үхтлээ хөдөлмөрлөж, тархи толгойгоо ажиллуулж байж олсон мөнгө яадийн үхсэн. Гэвч УБ-ын эвдэрхий зам дээр элэгдэл хорогдол нь үйлдвэрлэгчийн тогтоосон элэгдлийн зэргээс даруй хоёр дахин их. Иймд машины нас нь богиносч, витамин, амь тариа байнга хэрэгтэй болж байгаа биз. Бөөн зардал. Ер нь монголд машинтай байна гэдэг олигтойхон хүүхэд маллахаас долоон дор. Тийм болохоор машинаа засуулнаа, сэлбэг оруулж ирдэг залуугийн бизнест хандиваа өргөнөө, дулаан гараажид тавьж бас зардал гарганаа. Тэр мөнгөө олохын тулд бизнесээ өргөжүүлнэ. Иймд би баяжих, хөрөнгөжихийг дэмждэг. Гэхдээ хүний хүүхдийн үдийн цайнаас хумсалж, хийх ёстой ажлаа хийж байж, албан тушаалаа урвуулан ашиглаж, эсхүл хүн хулхидан юмыг нь хийж өгсөн болоод дахин дахин явуулж, явдал чирэгдэл болгож мөнгө олох замаар лав биш.